ҚР-да бизнес ахуалды жақсарту шаралары: төлемдерді уақытша тоқтату, қайта қаржыландыру және несие төлемдерін кейінге қалдыру

Қазақстан Үкіметі коронавирус инфекцияcының пандемиясы басталғаннан бері экономика өсімін қалпына келтіру бойынша дағдарысқа қарсы бірқатар шараларды қабылдап жатыр. Ең көп зардап шеккен салалардағы шағын және орта бизнес субъектілеріне 2020 жылғы 1 қазанға дейінгі мерзімге несие төлемдерін кейінге қалдыру мүмкіндігі ұсынылады. PrimeMinister.kz-ке берген сұхбатында ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің басқарма төрағасының орынбасары Нұрлан Әбдірахманов қазіргі жағдайда бизнесті қолдау шаралары туралы толығырақ айтып берді.

— Нұрлан Алмасұлы, қайырлы күн! Коронавирус пандемиясы басталғаннан бері Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі жеке және заңды тұлғалар үшін несие төлемдерін кейінге қалдыру бойынша бірқатар шараларды қабылдады. Қанша клиентке төлемдерді кейінге қалдыруға рұқсат берілді, қаншасы кейінге қалдырылды және қандай сомаға? Осы сұрақтарға жауап берсеңіз.

— Қайырлы күн! Шынында да, Агенттік осы жылдың наурыз айында енгізілген төтенше жағдайға, сондай-ақ карантин режиміне байланысты кәсіпкерлер мен халықты қолдау аясында несие төлемдерін уақытша тоқтата тұру бойынша шаралар қабылдады. Биылғы 26 наурызда Агенттік тұрғындар мен кәсіпкерлердің несиелері бойынша төлемдерді 90 күнге — 16 наурыздан 15 маусымға дейін кейінге қалдыру тәртібін қабылдады. Осы кезеңде банктік қарыздары бар 1 млн 890 мың азамат (барлық қарыз алушылардың 33%-ы) жалпы сомасы 268 млрд теңгеге төлемдерді кейінге қалдырды. Сондай-ақ 12 мың кәсіпкерлік субъектісі жалпы сомасы 164,8 млрд теңгеге несие төлемдерін кейінге қалдырды (барлық қарыз алушылардың 42%-ы).

Бұдан әрі биылғы 15 маусымда кейінге қалдырудан басқа, банктердің қайта қаржыландыру жөніндегі ішкі бағдарламалары шеңберінде немесе қазіргі уақытта әрекет етіп тұрған үш мемлекеттік бағдарлама аясында зардап шеккен кәсіпкерлерді қайта қаржыландыруды қарастыратын жаңа тәртіп қабылданды.

Осы жылғы 3 тамызда Агенттік карантинді ұзартуға байланысты кәсіпкерлерді қолдаудың қосымша шараларын қабылдады. Атап айтқанда, ҚР Бас мемлекеттік санитарлық дәрігерінің биылғы 5 шілдедегі өкімі аясында қызметі уақытша тоқтатылған кәсіпкерлер үшін төлемдерді кейінге қалдыру өтінімін қарау мен мақұлдаудың неғұрлым жеңілдетілген тәртібі енгізілді.

10 тамыздағы жағдай бойынша банктер 6 236 жуық өтінішті мақұлдады, оның ішінде 1 542-сі қайта қаржыландырылды және 4 694-ке жуық кәсіпкердің төлемдері 1 қазанға дейін кейінге қалдырылды.
 

— Қазіргі жағдайда банктен төлемдерді кейінге қалдыруды сұраған кезде қарыз алушының несиелік тарихы нашарламай ма?

— Төлемдерді уақытша тоқтата тұру немесе төлемдерді кейінге қалдыру қаржылық жағдайды нашарлатудың немесе кредиттік шарт талаптарының елеулі өзгеруінің көрсеткіштері емес. Бұл жағдайда төлемдерді кейінге қалдыру төлемдерді неғұрлым кеш мерзімге ауыстыруды және қарыз алушының банкпен төлемдердің жаңа кестесіне қол қоюын көздейді. Осыған байланысты төлемдерді кейінге қалдыру — төлемдерді тоқтата тұру — қарыз алушының несие тарихын нашарлатпайды.

 

— Сіздер ШОБ-ты жеңілдікпен несиелеу бағдарламасын жүзеге асырып келесіздер. Бұл бағдарламаның қандай нәтижесін байқайсыз?

— Қазіргі уақытта Агенттік Ұлттық банкпен бірлесіп, зардап шеккен салалардың кәсіпкерлерін айналым қаражатын толықтыруға жеңілдікті несиелендіру бағдарламасын іске асырып жатыр. Аталған бағдарлама Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес жүзеге асырылды. Бұл бағдарламаның жалпы көлемі шамамен 600 млрд теңгені құрайды. Оның аясында жылдық 8% мөлшерлемесі бойынша 1 жылға айналым капиталына қарыздар беріледі. Қазіргі уақытта жалпы сомасы 380 млрд теңге болатын 3125-ке жуық қарыз берілді.

Сондай-ақ «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы жүзеге асырылуда. Бұл аса инвестициялық бағдарлама. Оның бюджеті 600 млрд теңгеден 1 трлн теңгеге дейін ұлғайтылды. Аталған бағдарлама аясында жылдық 6% мөлшерлеме бойынша несиелер беріледі.

Сонымен қатар кәсіпкерлерге өте ыңғайлы «Бизнестің жол картасы-2025» бағдарламасы жұмыс істейді. Бұл оларға қарыз жүктемесін азайтуға мүмкіндік береді. Бұл, әсіресе, қарыз алу үшін банктерге кепілдік қамтамасыз етуді ұсынуда қиындықтарға тап болған кәсіпкерлер үшін аса пайдалы. Осы бағдарлама аясында несиелер соңғы қарыз алушы үшін 6% мөлшерлеме бойынша беріледі. Кепілдіктер қарыздың 85% дейін беріледі.

 

— Дағдарысқа қарсы бастамалар аясында Агенттік пен Ұлттық банк экономиканы мемлекеттік бағдарламаларды қаржыландыру және пруденциалдық ден қою шаралары арқылы ынталандырады. Бұл әрекеттер туралы толығырақ айтып берсеңіз.

— Қазіргі уақытта банк секторына карантин әсер етуде. Төлемді кейінге қалдыру — бұл банктер үшін белгілі бір шығындар. Бұл шығындарға қатысты банктерде қажетті резервтер құрылды және бар. Агенттік жұмысын жалғастыруда. Карантинге және төлемді кейінге қалдыруға байланысты қосымша шығындарды қабылдау үшін Агенттік пруденциалдық реттеу тетігін пайдаланды.

Контрциклдік шара ретінде Агенттік уақытша негізде капиталдың жеткіліктілігі жөніндегі талаптарды төмендетті, яғни біз капитал буферлерінің белгілі бір бөлігін босаттық. Сондай-ақ біз капиталдың жеткіліктілігі, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне берілетін кредиттер бойынша талаптарды төмендеттік. Бұл шара осындай қарыздар беруді ынталандыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ өтімділік коэффициенті бойынша талаптарды төмендетті. Осы шаралар жиынтығында шамамен 468 млрд теңге меншікті капитал мен 1,8 трлн теңге көлеміндегі өтімділікті босатуға мүмкіндік берді. Бұл қаражат экономикаға банктік несиелеуді қолдау үшін жіберілді.

 

— Микрокредиттік ұйымдар 1 шілдеге дейін мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс еді. Бұл процестің нәтижелері қандай? Сіздер қанша ұйым тіркедіңіздер? МКҰ нарығын қалай реттеуді жоспарладыңыздар?

— Өткен жылға дейін біз азаматтарымыз микрокомпаниялар, шағын несиелеу қызметтерін белсенді пайдаланған процесті байқадық. Осыған байланысты осы секторда белгілі бір проблемалар жинақталды. Адамдар көбінесе мұндай ұйымдардың жоғары пайыздық мөлшерлемелер орнатуынан, өсімпұлдар мен айыппұлдар салуынан зардап шекті. Сондай-ақ өткен жылы біз алаяқтықтың жекелеген фактілерін байқадық.

Осыған байланысты өткен жылы осы жылдың басынан бастап шағын несиелеу компанияларын реттеуді, сондай-ақ олардың биылғы 1 шілдеге дейін Агенттікте міндетті есептік тіркеуден өтуін енгізген заң қабылданды. Алайда пандемия карантиніне байланысты көптеген шағын несиелеу компанияларының қызметі шектелді, уақытша тоқтатылды, есептік тіркеуден барлығы өте алмады, сондықтан біз есептік тіркеу мерзімін 1 қыркүйекке дейін ұзарттық.

Қазіргі кездегі жағдай бойынша 1 104-ке жуық шағын несиелеу компаниясы, оның ішінде 562 ломбард, 380 шағын қаржыландыру компаниясы және 182-ге жуық кредиттік серіктестік тіркеуден өтті. Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша келесі жылдан бастап міндетті лицензиялау енгізіледі. Яғни, қазір — есептік тіркеу, ал келесі жылдан бастап барлық шағын несиелеу компанияларын міндетті түрде лицензиялау болады. Агенттік тиісті түзетулер әзірледі. Олар келесі жылдың 1 қаңтарынан бастап микрокредиттер беруді Агенттіктің лицензиясын алған ұйым ғана жүргізе алады деп қарастырады.

 

— Тәуекелге бағдарланған қадағалау қалай жүзеге асырылады?

— 2019 жылы біз тәуекелге бағдарланған қадағалауға көштік. Бұл қадағалауды реттеу жүйесін жақсарту үшін жасалды. Сондай-ақ бұл қаржылық көрсеткіштерді жақсарту және банк секторындағы тәуекелдерді азайту үшін жасалды. Тәуекелге бағытталған қадағалау Еуропалық Одақтың SREP деп аталатын еуропалық моделіне негізделген. SREP банктің қаржылық жағдайын диагностикалауды, оның қызметіндегі жағымсыз құбылыстарды ертерек анықтауды және түзету шараларын жедел қабылдауды қамтамасыз етеді.

SREP-тің негізі немесе басты элементі — қадағалау пайымы. Агенттік заң жүзінде тәуелсіз орган болып табылады және қадағалау пайымын өкілетті түрде қабылдайды. Одан әрі тәуекелге бағдарланған қадағалауды жетілдіру үшін Агенттік банктердің тәуекелдерін басқару жүйесін қадағалауды күшейту жөніндегі жұмысты жалғастырады, сондай-ақ шоғырландырылған қадағалау кеңейтілетін болады, тұрақты негізде банктерге стресс-тестілеу жүргізілетін болады.

 

— ҚНРДА — реттеуші. Ал Агенттік нарықты қалай дамытады?

— Жаңа экономикалық шынайылық жоғары қосылған құны мен табыс деңгейімен экономиканы қалыптастыру үшін қаржы секторын трансформациялауды талап етеді. Бұл үшін қаржы секторы мен қызметтер халық пен бизнес үшін қолжетімді болуы керек. Бұл ретте қаржы секторы әртүрлі шоктарға орнықтылықтың қажетті деңгейін сақтауы тиіс. Осыны ескере отырып, біздің алдағы жоспарларымыз қаржы секторын дамытуға, оның жоғары технологиялылығына, бәсекеге қабілеттілігіне бағытталатын болады.

Қадағалауды реттеу аясында қаржы нарығының инфрақұрылымын қоса алғанда, қаржы секторының тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі жұмыс жалғасатын болады. Сондай-ақ тәуекелге бағдарланған қадағалауды жетілдіру және халықаралық стандарттарға көшу жөніндегі жұмыс жалғасады. Қаржылық қызметтерді тұтынушылардың қарап-тексеру әрекетінің жаңа моделін қалыптастыру жөнінде шаралар қабылданады. Ол үшін Агенттік кешенді тәсілдерді әзірледі.

Олар қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге, экономикалық өсімді қолдаудағы қаржы нарығының рөлін арттыруға, инвестициялар тартуға, қор нарығын, сақтандыру нарығын, микрокредит беру нарығын дамытуға, қаржы қызметтерін тұтынушыларды қорғауға, қаржы технологияларын, инновацияларды дамытуға, сондай-ақ жаһандық жүйенің ішкі нарығын интеграциялауға бағытталған. Осы кешенді тәсілдерді іске асыру үшін Агенттік осы жылдың үшінші тоқсанында Қаржы нарығын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасының жаңа редакциясын қабылдауды жоспарлап отыр.

 

— Сұхбат бергеніңізге рақмет.

Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз

Жазылу