Қазақстанда шектеулерді жеңілдету аясында іскерлік белсенділік индексі қалпына келуде

ҚР Премьер-Министрі Асқар Маминнің төрағалығымен өткен Үкімет отырысында ҚР 2021 жылғы қаңтар-мамыр айларындағы әлеуметтік-экономикалық дамуының қорытындысы және республикалық бюджеттің атқарылуы қаралды. Экономиканың дамуы, ақша-кредит саясаты, республикалық бюджеттің атқарылуы, мемлекеттік сатып алудағы жергілікті қамту туралы ұлттық экономика министрі Әсет Ерғалиев, Ұлттық Банк төрағасы Ерболат Досаев, қаржы министрі Ерұлан Жамаубаев, әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасына қатысты сауда және интеграция министрі Бақыт Сұлтанов, өнеркәсіп пен энергетика секторын дамыту туралы индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Бейбіт Атамқұлов және энергетика министрі Нұрлан Ноғаев, агроөнеркәсіптік кешеннің дамуы туралы ауыл шаруашылығы министрі Сапархан Омаров баяндады.

ҚР ҰЭМ басшысы Әсет Ерғалиевтің айтуынша, биыл мамыр айында елдегі іскерлік белсенділіктің жақсаруы жалғасты. Осы жылғы қаңтар-мамырда экономиканың қалпына келудегі өсу қарқыны 1,6%-ға дейін жеделдеді. 

Нақты сектор экономика өсімінің драйвері болып қала беруде. Қызмет көрсету секторының қарқынды өсуі байқалуда. Экономиканың өндіруші емес секторларында жоғары инвестициялық белсенділік сақталуда.

«Осы жылдың есепті кезеңінде кен өндіру өнеркәсібін есепке алмағанда, нақты сектордағы өсім 7,4%-ды құрады. Ішкі сұраныстың тұрақтануы аясында қызмет көрсету саласында өсу 0,8%-ға дейін жеделдеді», — деді ол.

Экономика салалары арасында ақпарат пен байланыс, құрылыс, сумен жабдықтау, өңдеу өнеркәсібі, сауда, электрмен жабдықтау және ауыл шаруашылығы жоғарғы өсуді көрсетті.

Өңдеу өнеркәсібі салаларында қарқынды өсу байқалуда. Атап айтқанда машина жасау 21,1%-ға ұлғаюымен, оның ішінде автомобиль құрастыру – 26,4%, локомотивтер мен вагондар өндірісі – 54,9%, фармацевтика – 25,7%, құрылыс материалдары – 21,4%, киім – 19,3%, жиһаз – 18,2% және пластмасса өнімдері өндірісі – 17,3% ерекшеленді. Сондай-ақ, химия өнеркәсібі өнімдерін өндіруде 9,8% деңгейінде жақсы өсім байқалады.

Кен өндіру өнеркәсібін есепке алмағанда, негізгі капиталға инвестициялардың өсуі 25,5% құрады.

Инвестициялардың өсуі құрылыста – 2,3 есе, өңдеу өнеркәсібінде – 82%, оның ішінде тамақ өнімдері өндірісінде – 24%, ақпарат және байланыста – 53%, ауыл шаруашылығында – 47%, сауда – 46%, жылжымайтын мүлікпен операциялар – 29%, және көлік – 19% деңгейінде көрсетті.

Биылғы қаңтар-сәуірде сыртқы сауда тауар айналымы $28,1 млрд құрады, оның ішінде экспорт – $16,7 млрд. Бұл ретте өңделген тауарлар экспорты 16,2%-ға өсіп, $5,4 млрд дейін жетті.

Тауарлар импорты $11,4 млрд құрады. 

Осылайша $5,3 млрд деңгейінде оң сауда балансы қамтамасыз етілді.

«Өңдеу өнеркәсібі өнеркәсіптік өндіріс динамикасындағы үрдістерді айқындауды жалғастыруда. Өсу 7,2%-ды құрады. 14 өңір өңдеу өнеркәсібінде оң өсу көрсетті. Ең жоғарғы өсу Алматы қаласында, Алматы облысында және Нұр-Сұлтан қаласында байқалуда», — деді Ә. Ерғалиев.

Ұлттық экономика министрі атап өткендей, көптеген өңірлерде жоғары инвестициялық белсенділік орын алуда. Ең жоғарғы көрсеткіш Түркістан және Павлодар облыстарында, сондай-ақ Алматы және Нұр-Сұлтан қалаларында байқалады.

Құрылыс саласы жоғарғы қарқынды өсуді көрсетті. 

Атқарылған құрылыс жұмыстарының көлемі 11,3%-ға ұлғайды.

Батыс Қазақстан облысын қоспағанда, барлық өңірлер оң өсім көрсетті.

Құрылыс-монтаждау жұмыстарының жоғарғы өсуі Түркістан, Қызылорда және Қостанай облыстарында, сондай-ақ Алматы қаласында байқалады.

Тұрғын үй құрылысы белсенді жүргізілуде. Биыл қаңтар-сәуір қорытындысы бойынша 4,6 млн шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді. Бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 12,5%-ға жоғары.

Осыған байланысты барлық өңірлер оң өсім көрсетті. Ең жоғарғы ұлғаю Шымкент қаласында , Атырау және Павлодар облыстарында байқалады.

Ауыл шаруашылығы көлемі артуда. Өсу 3,1%-ды құрады.

13 өңірде оң серпін байқалып отыр. Ақмола облысы ең жоғарғы өсуді көрсетті.

7 экономикалық көрсеткіш бойынша өңірлік бөліністегі жалпы жағдай мынадай.

  • Барлық 7 көрсеткіш бойынша оң өсу 2 өңірде – Шымкент қаласы және Маңғыстау облысында байқалады.
  • 6 көрсеткіш бойынша 7 өңірде өсу байқалады. Олар – Ақмола, Ақтөбе, Алматы, Жамбыл, Қарағанды, Павлодар және Түркістан облыстары.
  • 7 өңірде 5 көрсеткіш бойынша өсу тіркелді.
  • Батыс Қазақстан облысында тек 2 көрсеткіш бойынша өсу байқалады.

Жалпы, сауда және көлік бойынша жағдай жақсаруда. Қостанай және Батыс Қазақстан облыстарын қоспағанда, барлық өңірде сауда бойынша өсу байқалады.

Көлік бойынша әлі де тек 3 өңір оң аймақта орналасқан. Бұл Атырау және Маңғыстау облыстары, сондай-ақ Шымкент қаласы.

Орталық және жергілікті атқарушы органдарға мынадай шараларға назар аудару ұсынылып отыр.

  • инвестициялық жобалар пулы шеңберінде жобаларды белсенді іске асыру.
  • «Қарапайым заттар экономикасы», «Бизнестің жол картасы-2025» және Ұлттық Банктің жеңілдікпен кредит беру бағдарламасы шеңберінде кәсіпкерлерді қолдау құралдарының тиімді іске асырылуын қамтамасыз ету.
  • мемлекеттік ұйымдардың, ұлттық компаниялардың және жер қойнауын пайдаланушылардың тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алуда қазақстандық қамту үлесін ұлғайту жөніндегі шараларды күшейту;
  • еңбек нарығындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін «Еңбек» және «Жұмыспен қамту жол картасы» бағдарламалары шеңберінде жобаларды іске асыру;
  • тұтыну тауарлары бағаларының серпінді мониторингі және тиісті тұрақтандыру шараларын қабылдау.

Жоғарыда көрсетілген шараларды іске асыру макроэкономикалық тұрақтылықты сақтауға оң ықпал етеді.

ҚР Ұлттық Банкінің төрағасы Ерболат Досаевтың айтуынша, әлемде жалғасып отырған вакциналау дамыған елдерде айтарлықтай фискалдық ынталандырумен бірге биылғы жылғы қаңтар-мамырда жаһандық экономикалық белсенділіктің өсуін қолдайды.

«Әлемдегі эпидемиологиялық ахуалдың жақсаруы аясында көптеген елдердегі шектеулер біртіндеп жеңілдетілуде. Нәтижесінде биылғы жылғы мамырда экономикалық белсенділіктің жаһандық индексі (Global Сomposite PMI) 15 жылдық ең жоғары көрсеткіш – 58,4 тармаққа жетті», — деді ол.

Қазақстандағы іскерлік белсенділік индексі шектеулерді жеңілдету және эпидемиологиялық ахуалдың жақсаруы аясында қалпына келуде. Биылғы жылғы мамырда іскерлік белсенділік индексі (ІБИ) қызмет көрсету секторында 50,7-ден 52,3-ке дейін жеделдеуге байланысты биылғы жылғы сәуірде 50,5-тен ұлғайып, 51,1 тармақты құрады.

Биылғы жылдың басындағы шамалы тұрақтанудан кейін мамырда инфляциялық процестердің жылдық көрсету бойынша 7,2%-ға дейін жеделдеуі байқалады. Азық-түлікке жатпайтын тауарлар мен ақылы қызметтер бағасының айтарлықтай өсуі азық-түліктің құрамдас бөліктерінің дезинфляциясымен теңестірілді.

Азық-түлік инфляциясы нан-тоқаш өнімдерінің, еттің, жеміс-көкөніс өнімдерінің бағасы өсуінің баяулауы аясында 9,8%-дан 9,3%-ға дейін бәсеңдеді. Дезинфляциялық процестерге қарамастан, жекелеген тауар нарықтарында бағаның өсу үрдісі сақталуда (күнбағыс майы, қант, қой еті).

Киім-кешек пен аяқ қиім бағасының 5,9%-ға дейін, бензин бағасының 12,7%-ға дейін өсу қарқынына байланысты азық-түлікке жатпайтын инфляция 6,4%-дан 6,7%-ға дейін жеделдеді. 

Карантиндік шектеулерді жеңілдету жағдайында жоғарылаған сұраныс аясында электр энергиясы тарифтерінің артуы мен жекелеген қызметтер бағасының өсуі аясында ақылы қызметтер инфляциясы 4,1%-дан 5,1%-ға дейін жеделдеді.

«Бензин бағасының едәуір күрт өсуін, электр энергиясы бағасының өсуін, барынша күшті фискалдық ынталандыруды және жоғары инфляциялық күтулерді ескерсек, 2021 жылдың соңына қарай, біздің соңғы болжамдарға сәйкес, инфляция нысаналы диапазоннан 0,4-0,5 пайыздық тармаққа жоғары қалыптасуы мүмкін», — деді Е. Досаев.

Сонымен бірге, 2022 жылы біз ішкі проинфляциялық факторлар әсерінің таусылуын және сыртқы инфляциялық қысымның әлсіреуін күтеміз. Нәтижесінде инфляция бекітілген дәліз 4-6%-ға кіреді.

Аталғанды ескеріп, осы жылғы 7 маусымда Ұлттық Банк базалық ставканы 9% деңгейінде сақтауға шешім қабылдады. Проинфляциялық факторлар тарапынан тәуекелдер іске асқан жағдайда және болжамды бағалаулармен салыстырғанда барынша баяу дезинфляцияның орын алуы жағдайында Ұлттық Банк ақша-кредит шарттарын қатаңдату бойынша шешім қабылдайды. 

Биылғы жылғы мамырда мұнай бағасының қалыпты өсуі және салықтық төлемдер кезеңі аясында теңге бағамы бір АҚШ доллары үшін 428,71 теңгеге дейін 0,1%-ға нығайды.

Геосаяси жағдайдың жақсаруы және орталық банктің негізгі ставкасының өсуінен кейін Федералдық қарыз облигациялары кірістілігінің нақты ставкасының өсуі аясында Ресей рублінің бір АҚШ доллары үшін 73,4 рубльге дейін 2,4%-ға нығайғаны байқалды.

Сонымен қатар, биылғы жылғы мамырда мемлекеттік бағалы қағаздарға, оның ішінде Ұлттық Банктің ноттарына шетелдік инвестициялардың әкелінуі қайта жанданды, олар бір айда 99 млрд теңгеге өсті.

Жергілікті оң факторларға қарамастан, дамыған елдердегі ақша-кредит талаптарының өзгеруі дамушы нарықтар валюталарының, оның ішінде теңгенің динамикасына әсер етуді жалғастыруда.

Биылғы жылғы 9 маусымдағы жағдай бойынша теңгенің биржалық бағамы бір АҚШ доллары үшін 426,75 теңге деңгейінде қалыптасты.

Қаржы министрлігі ішкі нарықта белсенді түрде орналастыруды жалғастыруда. Мәселен, 2021 жылы өтеу мерзімі 1 жылдан 15 жылға дейінгі шамамен 1,9 трлн теңге сомасына, оның ішінде қысқа секторда 5 жылға дейін – 1 трлн теңгеге дейінгі сомаға мемлекеттік бағалы қағаздар шығару жоспарлануда.

Биылғы жылдың басынан бастап Қаржы министрлігі номиналы бойынша 973,9 млрд теңге сомасына мемлекеттік бағалы қағаздар орналастырды, олар бойынша сұраныс ұсыныстан 1,5 есе асты, ал нарықтың қатысу үлесі 2020 жылғы 32,7%-ға қарағанда 92,9% құрады.

Ұлттық Банк басшысы бейрезиденттердің мемлекеттік бағалы қағаздардағы инвестицияларының үлесі 2020 жылдың басындағы 1 млрд теңгеден 2021 жылғы мамырдың соңындағы 288 млрд теңгеге дейін айтарлықтай өскенін атап өтті.

Бейрезиденттердің мемлекеттік бағалы қағаздардағы портфельдік инвестицияларының көлемі және Ұлттық Банктің ноттары мамырда 801 млрд теңгеге немесе $1,87 млрд жетті, бұл биылғы жылдың басынан бастап 3 жылға дейінгі мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша қарыз алу ставкасының 44 базалық тармаққа төмендеуіне алып келді.

Осылайша, мемлекеттік бағалы қағаздардың тартымды ставкалары аясында жергілікті инвесторлар қатысуының өсуі және бейрезиденттердің келуі тиімді кірістілік қисығын құруға ықпал ете отырып, теңгедегі активтердің тартымдылығын көрсетеді.

Ұлттық қор активтері биылғы жылғы мамырдың соңында бір айда $827 млн ұлғайып, $58,5 млрд құрады.

Биылғы жылғы мамырда 251 млрд теңгеге нысаналы және кепілдендірілген трансферттер бөлуді қамтамасыз ету үшін $553 млн сатылды (жыл басынан бері Ұлттық қордан 1 662 млрд теңгеге трансферттер бөлінді).

Ұлттық қорға түсімдер 450 млрд теңге, оның ішінде шетел валютасында $720 млн немесе баламасында 308 млрд теңге болды (жыл басынан бері барлығы 844 млрд теңге түсті).

Ұлттық қордың инвестициялық кірісі биылғы жылғы мамырда $661 млн немесе 1,15% болды. 

Биылғы жылдың басынан бастап Ұлттық қордың инвестициялық кірісі негізінен акциялар нарығындағы өсудің жалғасуына, сондай-ақ облигациялар нарығындағы қалпына келуге және биылғы жылғы сәуір-мамырда алтын бағасының өсуіне байланысты $1,64 млрд немесе 2,84% құрады.

Алтынвалюта резервтері биылғы жылғы мамырдың аяғында бір айда $2,23 млрд ұлғайып, $36,45 млрд құрады. 

Алтын портфелінің өсуі бағаның бір унция үшін $1769-дан $1892 АҚШ дейін 7%-ға қалпына келуі аясында $1,92 млрд құрады. Биылғы жылғы маусымда алтын бағасы тұрақтанды.

Еркін конвертацияланатын валютадағы активтер биылғы жылғы мамырда $311 млн, оның ішінде Ұлттық Банктегі депозиттер мен шоттардағы қаражаттың $297 млн өсу есебінен ұлғайды. 

Осылайша, жалпы халықаралық резервтер бір айда $3,1 млрд ұлғайып, биылғы жылғы мамырда 2016 жылдан бастап алғаш рет $95 млрд құрады.

Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтері жыл басынан бастап 0,2 трлн (200 млрд) теңгеге немесе халықтың қаражатты мерзімінен бұрын алуына байланысты мамырда 12,7 трлн теңгеге дейін 1,4%-ға төмендеді. Салымшылар енгізген зейнетақы жарналарының көлемі 514,9 млрд теңгені, зейнетақы төлемдері – 113,7 млрд теңгені құрады.

Биылғы жылдың басынан бастап есептелген инвестициялық кіріс мөлшері 671,8 млрд теңге болды. Биылғы жылғы 5 айдың қорытындысы бойынша инфляция 3,5% болған кезде 5,3% мөлшеріндегі кірістілік қамтамасыз етілді (соңғы 12 айда зейнетақы активтерінің табыстылығы инфляция деңгейі 7,2 болған кезде 11,7% құрады). 

Биылғы жылғы 31 мамырда салымшылардың зейнетақы жинақтарын мерзімінен бұрын алуы бойынша орындалған өтініштерінің саны 1,4 трлн теңге сомасына 308,5 мың болды (осы жылдың 9 маусымына – 1 452,6 млрд теңге). Бұл ретте ай сайынғы алу көлемінің биылғы жылғы мамырда 179 млрд теңгеге дейін төмендеуі байқалды. 

Тұрғын үй мәселелерін шешуге алынған жинақтардың 99,2%-ы жіберіледі. Өңірлер бойынша Маңғыстау облысының, Алматы және Нұр-Сұлтан қалаларының үлесіне барлық алынған жинақтар көлемінің 57,3%-ы тиесілі.

Сондай-ақ Е. Досаевтың айтуынша, банк жүйесіндегі депозиттер жыл басынан бері 24,0 трлн теңгеге дейін 8,5%-ға, оның ішінде ұлттық валютада 9,0%-ға немесе 15,1 трлн теңгеге дейін 1,2 трлн теңгеге жеке салымдар есебінен ұлғайды, шетел валютасында – 7,8%-ға дейін 638,7 млрд теңгеге бизнес есебінен ұлғайды. 

Нәтижесінде депозиттерді долларландыру деңгейі 2021 жылғы сәуірде 37% деңгейінде қалыптасты.

«2021 жылғы қаңтар-сәуірде заңды тұлғалардың салымдары 12,3 трлн теңгеге дейін 8,6%-ға, жеке тұлғалардың салымдары 11,7 трлн теңгеге дейін 8,4%-ға ұлғайды», — деді ҚР Ұлттық Банк төрағасы.

Кредиттік портфель осы жылдың басынан бастап 3,3%-ға немесе 479 млрд теңгеге ұлғайып, биылғы жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша 15,1 трлн. теңгені құрады. Кредиттердің жылдық өсуі 7,5% болып, халықтың іскерлік белсенділігі мен кірістерінің қалпына келуі аясында қайта жандануда.

Осы жылдың басынан бастап халықтың кредиттік портфелі 5,6%-ға немесе 7,9 трлн теңгеге дейін 423,7 млрд теңгеге ұлғайды, оның ішінде тұтынушылық кредиттер – 6,1%-ға немесе 267,0 млрд теңгеге, ипотекалық қарыздар 3,4%-ға немесе 80,3 млрд теңгеге артты.

Бизнеске кредиттер ірі кәсіпкерлік субъектілері сұранысының өсуі аясында биылғы жылғы қаңтар-сәуірде 0,8% немесе 55,3 млрд теңгеге ұлғайды.

Бизнеске кредиттік ресурстардың құны өткен жылғы сәуірдегі 12,1%-бен салыстырғанда биылғы жылғы сәуірде 11,6%-ға төмендеді (қысқа мерзімді кредиттер бойынша – 11,2% (12,0%), ұзақ мерзімді кредиттер бойынша – 13,3% (13,3%). 

Экономиканы қолдау үшін Мемлекет басшысының дағдарысқа қарсы бастамаларын іске асыру жалғасуда: 

  1. «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы бойынша биылғы жылғы 4 маусымдағы жағдай бойынша 1 трлн теңгедегі лимиттің 2/3 жуығы (640,1 млрд теңге) берілді.
  2. Кәсіпкерлік субъектілерін жеңілдікпен кредиттеу бағдарламасы бойынша биылғы жылғы 4 маусымда 800 млрд теңге лимит кезінде 900 млрд теңгеден астам (901,8 млрд теңге), оның ішінде бұрын берілген қарыздарды өтеуден түскен ақша есебінен 323 млрд теңге берілді.
  3. «7-20-25» бағдарламасы бойынша биылғы жылғы 3 маусымда 734,5 млрд теңгеге 60 908 өтінім түсті, оның ішінде 333,3 млрд теңгеге 27 875 қарыз берілді. Бұл 1 трлн теңгедегі лимиттің 1/3 бөлігі құрайды.

Қаржы министрі Ерұлан Жамаубаев атап өткендей, биылғы 5 айдың қорытындысы бойынша мемлекеттік қаржының атқарылу көрсеткіштері келесідей қалыптасты.

«Мемлекеттік бюджетке 4 трлн 355 млрд теңге сомасында кіріс түсті немесе жоспар 110,4%-ға атқарылды (трансферттерді есепке алмағанда). Кірістер бойынша жоспар 42 млрд теңгеге, оның ішінде салықтар бойынша 2 млрд теңгеге, салықтық емес түсімдер бойынша 39 млрд теңгеге асыра орындалды. Асыра орындау негізінен импортқа салынатын қосылған құн салығы, мұнайға экспорттық кеден бажы және корпоративтік табыс салығы есебінен қамтамасыз етілді», — деді Е. Жамаубаев.

Импортқа салынатын қосылған құн салығы бойынша жоспардың асыра орындалуы:

  • өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда осы жылдың 4 айында үшінші елдермен импорт көлемінің 8,1%-ға немесе $488 млн ұлғаюына байланысты;
  • 2021 жылғы 1 тоқсанда Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттерден импорттық жеткізілімдер көлемінің 11,8%-ға ұлғаюы.

Шикі мұнайға экспорттық кедендік баж бойынша асыра орындау экспорттық кеден бажы мөлшерлемесінің ұлғаюына байланысты болды.

Әлемде экономикалық белсенділіктің біртіндеп қалпына келуі негізгі экспорттық тауарлар бағасының орта есеппен 33,3%-ға өсуіне әсер етті. 

Бұл мәлімделген аванстық төлемдер сомасының 20,4%-ға немесе 101,5 млрд теңгеге ұлғаюына әкелді.

Нәтижесінде корпоративтік табыс салығы бойынша жоспар асыра орындалды.

Сонымен қатар биыл қосылған құн салығын қайтарудың 1,4 есеге немесе 130 млрд теңгеге өсуіне байланысты ішкі тұтыну тауарларына қосылған құн салығы бойынша жоспар орындалмаған.

Салықтық емес түсімдер бойынша жоспарды асыра орындау негізінен өзге де салықтық емес түсімдер және мемлекеттік органдар салатын айыппұлдар, өсімпұлдар, санкциялар және өндіріп алулар бойынша қамтамасыз етілді.

Жергілікті бюджеттердің кірістері 128,5%-ға атқарылды және 1 трлн 658 млрд теңгені құрады.

Жоспар 367 млрд теңгеге, оның ішінде салықтар бойынша 320 млрд теңгеге асыра орындалды.

Барлық өңірлерде кірістер бойынша жоспарлар асыра орындалды.

Мемлекеттік бюджеттің шығыстары 98,8%-ға, республикалық бюджеттің шығыстары 99,2%-ға, жергілікті бюджеттердің шығыстары 98,8%-ға атқарылды.

Өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда бюджеттердің барлық деңгейлерінде атқарылу көрсеткіші жоғары.

Республикалық бюджет бойынша сомасы 5,9 трлн теңгеге шығыстар жүргізілді.

Атқарылмау 49 млрд теңгені құрады, оның ішінде 11 млрд теңге - үнемдеу. 

38 млрд теңге игерілмеген.

Игерілмеудің неғұрлым ірі сомалары денсаулық сақтау, ауыл шаруашылығы, ішкі істер, қаржы, цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрліктерінде қалыптасты. 

Игерілмеудің негізгі себептері: 

  • төлем құжаттарын ұзақ келісу; 
  • конкурстық рәсімдердің ұзақ өткізілуі; 
  • төлем іс жүзінде көрсетілген қызметтер көлемі, орындалған жұмыстар үшін жүргізілді;
  • орындалған жұмыстар актілерінің, шот-фактуралардың уақтылы ұсынылмауы, шарттарды ұзақ келісу; 
  • шарттарды, қосымша келісімдерді ұзақ келісу; 
  • есепті айда қаражаттың шығындалуына қажеттіліктің болмауы.

Жергілікті бюджеттердің шығыстары 2,8 трлн теңгені құрады.

34 млрд теңге атқарылмаған.

Биыл өңірлерге 1,9 трлн теңге сомасында нысаналы трансферттер көзделген. 

Оларға 1 маусымға 646 млрд теңге бөлінген.

Оның 97,5%-і игерілген.

16 млрд теңге атқарылмаған, оның ішінде 2 млрд теңге – үнемдеу, 14 млрд теңге игерілмеді.

Ең көп игерілмеу: Алматы, Нұр-Сұлтан, Шымкент қалаларында және Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында қалыптасты.

«Биылғы 5 айдың ішінде камералдық бақылаумен сомасы 3,9 трлн теңгеге 448,5 мың мемлекеттік сатып алу рәсімі қамтылды», — деді қаржы министрі.

Тексеру қорытындылары бойынша 13 мың рәсім бойынша бұзушылықтар анықталды.

Мемлекеттік аудит объектілері бұзушылықтарды жою туралы 12,5 мың (96%) хабарламаны орындады.

1 416 аудиторлық іс-шара өткізілді.

Аудитпен 840 млрд теңге бюджет қаражаты қамтылды.

87 млрд теңге сомасына қаржылық бұзушылықтар анықталды. 

Тауарларды жеткізумен, қызметтерді көрсетумен және жұмыстарды орындаумен қалпына келтіру, бюджетке өтеу және есепке алу бойынша көрсету жолымен 68 млрд теңгеге бұзушылықтар жойылды.

Аудит объектілері қызметінің тиімділігін жетілдіру және арттыру үшін 1 227 ұсыным берілді.

Жекешелендірудің 2021-2025 жылдарға арналған кешенді жоспарында 673 объектіні сату көзделген (бас компаниялардың периметрінде іске асыруға көзделген 60 объектісіз).

Есепті кезеңде сомасы 16,7 млрд теңгеге 27 объект сатылды және кейіннен сатып алу құқығымен сенімгерлік басқаруға берілді.

36 объект сатылымға қойылды.

5 объекті таратылуға жіберілді.

Алдағы уақытта 605 объектіні өткізу керек.

Есепті кезеңдегі мемлекеттік қаржының атқарылу нәтижелері осындай.

Сауда және интеграция министрі Бақыт Сұлтанов жыл басынан бері әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасы 6,3%-ға өскенін айтты, оның ішінде 6 тауарлық позиция 5,3 проценттік тармақты немесе жалпы өсімнің 84%-ын құрады. Бұл маусымаралық кезеңде бағаның өсуі байқалатын көкөністер, сондай-ақ импортқа тәуелді өнімдер (қант, қарақұмық жармасы) және жоғары экспорттық сұранысы бар тауарлар (күнбағыс майы).

Жылдық мәнде бағаның өсуі 11,8% құрады. Осы жылдың 5 айының қорытындысы бойынша әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына бағаның айтарлықтай өсуі Түркістан облысында – 9,4%, Нұр-Сұлтан қаласында – 8,5% және Алматы қаласында – 6% тіркелді.

Бағаның ең төмен өсімі Батыс Қазақстан облысында – 5,7%, Ақмола облысында – 5,6% және Қарағанды облысында – 5,2% байқалады.

Азық-түлік бағасының өсуі бүкіл әлемде байқалады. БҰҰ Азық-түлік және ауыл шаруашылығы құрылымының деректеріне сәйкес, осы жылдың мамыр айында бағалар өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 39,7%-ға өсті. 

«Бұл соңғы 10 жылдың рекордтық көрсеткіші. Баға өсімі біздің көрші елдерде де байқалады. Мәселен, Ресеймен салыстырғанда бізде көптеген тауарлар бойынша баға өсімі төмен. Өкінішке орай, әлемдік нарық бізге де әсер етті. Бірақ, бізде ішкі нарықтағы сұраныс пен ұсыныстың теңгерімсіздігіне әкелетін қосымша проблемалар байқалады», — деді Б. Сұлтанов.

Мысалы, картоп бойынша, Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметтеріне сәйкес отандық өндіріс ішкі тұтынуды 108%-дан астам қамтамасыз етеді.

Сонымен қатар, картоптың тауарлық өндірісінің көлемі бар болғаны 2 млн тоннаны немесе жалпы түсімнің 47% құрайды. Қалған көлемі тауар айналымында жүйелі түрде қатыспайды. Ол халықтың жеке қосалқы шаруашылықтарында өндіріледі.

«Өткен жылы экспорт 360 мың тонна көлемінде рекордтық мәнді құрады. Осылайша, картоп экспортының үлесі 19% құрайды, бұл нарық тапшылығына әкеледі. Осыған орай, маусымаралық уақытта картопты импорттау қажеттілігі туындайды. Бұл жағдай жылдан жылға қайталанып келеді. Бірақ осы мәселені басқарып жүйелі шешімдерді табуға Ауыл шаруашылығы министрлігін шақырғанымен, жергілікті атқарушы органдар аталған проблеманы жою бойынша тиісті шаралар қабылдамайды. Өткен жылы картоп экспортына тыйым салу арқылы ғана баға тұрақтандырылды», — деді Б. Сұлтанов.

Осы жылы төмен бағамен экспортталған отандық өнім қорлардың 3 есе қысқаурына әсер етті. Аталған кезеңдегі теңгерімсіздікті толтыру үшін Иран мен Пәкістаннан 28 мың тонна қымбат импорттық картоп сатып алынды. Бұл отандық картопқа қарағанда үш есе қымбат.

Жалпы, 4 айда картоп импорты өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 67 есе өсті, ал жыл басынан бері импорт бағасы 47%-ке жоғарылады.

«Бұл ретте әкімдіктер барлық қажетті тетіктері болса да, халықты қамтамасыз ету үшін ішкі нарықта картопты ұстай алмады. Атап айтқанда, субсидиялау кезінде өндірушілерге “қарсы міндеттемелер” қойылмаған. Өңірлік тұрақтандыру қорларына картоп жеткілікті көлемде сатып алынбады, сондай-ақ форвардтық сатып алу және “айналым схемасы” сияқты нарықтық тетіктер толық пайдаланылмады. Аймақтардың тұрақтандыру қорларында қазіргі уақытта картоп қоры іс жүзінде жоқ», — деп түсіндірді Б. Сұлтанов.

Ведомство басшысының айтуынша, сәбіз бойынша одан да қиын жағдай қалыптасты. Қазіргі уақытта отандық өнім қоры жыл басымен салыстырғанда 5,3 есе төмендеді. Бұл ретте жыл сайын Қазақстанда сәбіз өндірісінің жетіспеушілігі байқалады, бұл қажеттіліктің 5-6%-ті.

«Негізгі тапшылық сәуірден шілдеге дейінгі кезеңге келеді, оны біз Өзбекстаннан қымбат импорт есебінен толтыруға мәжбүрміз. Бұл ретте Өзбекстанда сәбіз бағасы жыл басынан бері 55%-тен астам өсті. Сәбіз бойынша өңірлер де қорлардың жеткілікті көлемін қалыптастырған жоқ – тұрақтандыру қорларында бар болғаны 258 тонна сақталуда», — деді сауда және интеграция министрі.

Сәбіз бойынша форвардтық сатып алу қазіргі уақытта бүкіл ел бойынша 5,7 мың тоннаны құрайды, оның 73%-ті тек Алматы қаласына тиесілі.

Қазіргі уақытта мемлекеттік органдар бағаны тұрақтандыру бойынша Жол картасының іс-шараларын іске асыру бойынша жұмыс жүргізуде.

Бүгінгі күні 12 іс-шара орындалмаған, оның ішінде Ауыл шаруашылығы министрлігі 9 іс-шараны орындамаған, 2 – сауда және интеграция министрлігі, 1 – жергілікті атқарушы органдар.

Ауыл шаруашылығы министрлігіне біріншіден, шұғыл түрде ай сайын өзектендіре отырып, азық-түлік тауарларының өндірісі, импорты, экспорты, қолда бар қорлар мен тұтыну теңгерімінің болжамын әзірлеу керек, бұл бағаның өсуіне ықпал ету факторларына уақытылы талдау жүргізуге мүмкіндік береді, сондай-ақ субсидиялар алған кезде әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына бағаны тұрақтандыруға бағытталған ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілеріне нақты қарсы міндеттемелерін енгізуді жеделдету қажет.

Әкімдіктерге, өз кезегінде, форвардтық сатып алуды қаржыландыруды 10 млрд теңгеге дейін және «айналым схемасын» қаржыландыруды 50 млрд теңгеге дейін жеткізу керек, сондай-ақ сауда субъектілерінің бағаларды тұрақтандыру жөніндегі меморандумдарда көзделген міндеттемелерінің орындалуын қатаң бақылауға алу қажет.

Нарықтық және ведомстволық деректерді қоса алғанда, әртүрлі деректерден әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары бойынша ақпарат ауқымын жинау және талдамалық өңдеу үшін eprice.gov.kz. платформасы әзірленді. Оның мақсаты – факторларды анықтау және бүкіл тізбектегі тауарлардың қозғалысы мен бағасының тенденцияларын қалыптастыру. Аталған сайт бүгінгі күні құрылды. Ұлттық статистика бюросының, Мемлекеттік кірістер комитетінің және басқалардың деректерімен алмасу жұмыстары басталды.

Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Бейбіт Атамқұлов биылғы 5 айдың қорытындысында еліміздің өңдеуші өнеркәсібінің барлық секторында оң үрдіс сақталғанын атап өтті. Жиынтық көрсеткіш 107,2% құрады. 

Машина жасау саласында 121,1% өсім болды. Автокөлік құралдары, трейлерлер және ашық тіркемелер, машиналар мен жабдықтар өндірісі, өзге де көлік құралдары, компьютерлер, электрондық және оптикалық жабдықтар, электр жабдықтарын жасау, жөндеу және орнату артты. 

Түсті металлургияда оң динамика сақталып, өсім 1,6% болды. Оған тазартылған алтын, тазартылған күміс, құйма алтын, катодты мыс, мыс таяқшасы және басқа да көрсеткіштердің өсімі есебінен қол жеткізілді.

Қара металлургияда нақты көлем индексі 104,6% құрады. Шойын, көміртекті болат, ферро-силико-марганец өндірісі өсті.

Фармацевтика өнеркәсібінде өндіріс көлемі 25,7% артты.

«Саладағы өсім негізінен халықтың дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға сұранысының артуы есебінен болды. Жеңіл өнеркәсіпте өндіріс 5,5% өсті. Оған киім және былғары өнімдер өндірісінің ұлғаюы оң әсер етті. Дезинфекциялық құралдар мен минералдық тыңайтқыштарға сұраныстың артуы химия өнеркәсібінің өндіріс көлемін арттырды. Өсім 9,8% құрады. Құрылыс материалдары өндірісі 121,4% болды. Оған жылу оқшаулағыш материалдар, портланд-цемент, гипс, кірпіштер және құрылыс ерітінділері өндірісінің артуы есебінен қол жеткізілді», — деді Б. Атамқұлов.

Көлік саласы коронавирустық инфекция індетінен кейін әлі қалпына келген жоқ. Есептік кезеңде нақты көлем индексі 93,1% құрады. Транзиттік контейнерлік тасымалда оң динамика сақталды. Көрсеткіш 435 мың жиырма фунттық баламаны құрады. Өсім 48% болды. Көліктің барлық түрімен жүк тасымалдау көлемі 1,37 млрд тонна немесе өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 96,9% құрады.

Құрылыс саласында нақты көлем индексі 2021 жылдың 5 айының қорытындысында 111,3% болды. Батыс Қазақстан облысынан басқа 16 өңірде оң көрсеткіш тіркелді.

Тұрғын үй құрылысында биыл қаңтар-мамыр айларында 4 586 мың шаршы метр баспана салынды. Яғни, 2020 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 112,5% құрады. 

«Республика бойынша барлығы 39 245 баспана пайдалануға берілді. Өткен жылмен салыстырғанда тиісті көрсеткіш барлық өңірде артты», — деді Б. Атамқұлов. 

Энергетика министрі Нұрлан Ноғаев есептік кезеңде мұнай және конденсат өндіру көлемі 35,5 млн тоннаны құрап, жоспарға 99,3% құрағанын атап өтті. 

Мұнай және конденсат өндіру көлемінің есепті айдың жоспарынан төмен болуының себебі – мамыр айында Қарашығанақ кен орнындағы жоспардан тыс жөндеу жұмыстарына байланысты болды, яғни осы жылдың 1-3 мамыр аралығында және 28 мамырда кен орында газды кері айдау компрессорында техникалық жұмыстар жүргізілген болатын.

Соның ішінде, мұнай-газ саласындағы iрі компаниялар бойынша көрсеткіштер төмендегідей: Теңіз жобасында аталған кезеңде 11,4 млн тонна мұнай өндірілді, жоспар 100% орындалды. Солтүстік Каспий жобасы – Қашағанда мұнай өндіру көлемі – 6,2 млн тоннаны құрап, жоспар 100% орындалды.

Қарашығанақ жобасының көрсеткіші 5 млн тоннаны құрады, биылғы бес айдың жоспарымен салыстырғанда 97%-ды құрады. Есепті кезеңде 28 млн тонна мұнай экспортталды, жоспар 100%-ға орындалды.

Есептік кезеңде 22,8 млрд м³ көлемінде газ өндірілді, бұл биылғы бес айдың жоспарымен салыстырғанда 99,1%-ды құрады. Аталған көрсеткіштің есепті айдың жоспарынан төмен болуының басты себебі мұнай өндіруде алынатын газ ілеспе газ болып табылады, яғни мұнай өндіру көлемінің төмендеуі, сәйкесінше, газ өндіру көлеміне әсер етті.

Тауарлық газды ішкі тұтыну көлемі 8,9 млрд м³ жетті, осы көрсеткіш биылғы жылғы қаңтар-мамыр айларының жоспарына 112,5% орындалды. Сұйытылған мұнай газын өндіру көлемі 1,3 млн тонна, бұл есепті кезеңнің жоспарымен салыстырғанда 104%-ға тең. Экспортқа шығарылған газ көлемі 3,6 млрд м³ құрап, бес айдың жоспарымен салыстырғанда 100,1%-ға құрады.

Биылғы қаңтар-мамыр айларының қорытындысы бойынша 5 млн тонна мұнай өнімдері өндірілді, бұл көрсеткіш өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 109,6% құрайды, соның ішінде: автобензин бойынша көрсеткіш 1,9 млн тонна, яғни 104,3% құрады; өндірілген дизель отынының көлемі 1,9 млн тонна, бұл 104,8% көрсетті. Әуе отыны бойынша көрсеткіш 205 мың тоннаны, 116% құрады.

Мазут өндірісіне тоқталатын болсақ, оның көрсеткіші 1,1 млн тоннаны, яғни 130,8% құрады. 

Сонымен қатар, есепті кезеңде битум өндірісі 311 мың тоннаға жетті, өткен жылдың сәйкес кезеңіне 104%. Тұтастай алғанда, мұнай газ-химия өнімдерінің көлемі 61,2 мың тоннаны құрады, бұл есепті айдың жоспарына 37,7% құрайды. 

«Биылғы мамыр айының басынан бастап маусым айының басына дейін Шымкент мұнай өңдеу зауытындағы жалғасқан жоспарлы жөндеу және биылғы шілде-тамыз айларында Павлодар мұнай-химия зауытындағы жоспарлы жөндеу жұмыстары болғандықтан ішкі нарықты мұнай өнімдерімен қамтамасыз ету мақсатында Атырау мұнай өңдеу зауыты осы жылдың соңына дейін отын нұсқасында жұмыс істейтін болады», — деді Н. Ноғаев. 

Осы себепті Атырау зауытында бензол және параксилол өндірісі осы жылдың соңына дейін уақытша тоқтатылатын болады. Есепті кезеңде 48,8 млрд кВт/сағат электр энергиясы өндірілді, өткен жылдың сәйкес кезеңіне 107% құрады.

Ауыл шаруашылығы министрі Сапархан Омаров осы жылдың қаңтар-мамыр айларында жалпы ауыл шаруашылығы өнімінің көлемі 3,1%-ға ұлғайып, 1 110,2 млрд теңгені құрағанын атап өтті. 

Бұл өсім негізінен мал шаруашылығындағы өндіріс көлемінің 3,2%-ға ұлғаюы есебінен қамтамасыз етілді. Мәселен, ет өндіру көлемі тірідей салмақта 5,5%-ға, сүт 3,1%-ға өсті.

Бұл ретте, 58,3 млрд теңгеге өсімдік шаруашылығы өнімдері өндіріліп, нақты көлем индексі 100%-ды құрады. Бұл көлем ауыл шаруашылығы дақылдарын жабық топырақта (жылыжайда) өсіру есебінен қамтамасыз етілді.

Облыстар бөлінісінде республикалық деңгейден жоғары қарқын 4 облыста: Ақмола (113,8%), Павлодар (103,9%), Батыс Қазақстан (103,3%) және Қарағанды (103,3%) облыстарында байқалды.

Көрсетілген кезеңде тамақ өнімдерін өндіру көлемі 3,3%-ға өсіп, 851,6 млрд теңгені құрады.

Бұл ретте, қызылша қантын өндіру көлемінің 29,7%-ға, өңделген күріштің 24%-ға, жарманың 18,7%-ға, сары майдың 16,5%-ға , өсімдік майының 11,9%-ға, ұнның 9%-ға, ірімшік пен сүзбенің 8,7%-ға, өңделген сүттің 3,3%-ға артқаны байқалды.

Осы жылдың қаңтар-мамыр айларында ауыл шаруашылығының негізгі капиталына салынған инвестициялар көлемі 46,8%-ға ұлғайып, 213,8 млрд теңгені, тамақ өнімдері өндірісіне салынған инвестициялар 24,1%-ға артып, 35,6 млрд теңгені құрады.

Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз

Жазылу