Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттары Н. Әлтаев, Б. Оспанов, Н. Әшімбетов, Е. Барлыбаев, А. Дәуренбаев, Ж. Дүйсебаев, А. Ералиев, Б. Жылқышиев, С. Звольский, С. Қаныбеков, Р. Ким, А. Қоңыров, М. Теміржанов, Ф. Қаратаевтың 2020 жылғы 7 ақпандағы №ДЗ-36 ауылшаруашылық субсидиялары мен жеңілдетілген кредиттер беру жөніндегі депуаттық сауалына жауап.

Премьер-Министр — Асқар Мамин

Сіздердің ауылшаруашылық субсидиялары мен жеңілдетілген кредиттер беру жөніндегі сауалдарыңызды қарастырып, келесіні хабарлаймын.

Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығы өнімінің өнімділігі мен сапасын арттыруды субсидиялауға қатысты

Асыл тұқымды мал басының санын арттыруды ынталандыру, жалпы мал басына қатысты асыл тұқымды малдың үлес салмағын, сондай-ақ мал шаруашылығы өнімін өндіру көлемін ұлғайту, оның сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында мемлекет ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді жергілікті бюджеттен тікелей субсидиялау арқылы екі бағыт бойынша ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді қолдау жөнінде шаралар қабылдайды:

- асыл тұқымды мал шаруашылығын дамыту;

- мал шаруашылығы өнімдерін өндіру.

Субсидияларды төлеу рәсімі селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстың ақпараттық базасының (САЖАБ) автоматтандырылған жүйесінде жүзеге асырылады.

Агроөнеркәсіптік кешен (бұдан әрі – АӨК) субъектілерін мал шаруашылығында мемлекеттік қолдау ірі шаруашылықтарды қолдауға ғана емес, сондай-ақ шағын және орта шаруашылықтарды қолдауға бағытталғанын атап өткен жөн.

2019 жылдың қорытындысы бойынша асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығы өнімінің өнімділігі мен сапасын арттыруды субсидиялау бағдарламасы бойынша АӨК 24 644 шаруашылық субъектісі субсидияланды. "Ірі қара малдың аналық мал басымен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстарды жүргізу" бағыты бойынша жалпы сомасы 18,1 млрд.теңгеге 12 682 шаруашылық субсидия алды, оның ішінде мал басының саны 50-ден 100-ге дейінгі 6 565 ұсақ шаруашылық, 100-ден 300-ге дейінгі 4 771 орта шаруашылық және 300-ден жоғары 1346 ірі шаруашылық, "сүт өндірісінің құнын арзандату" бағыты бойынша жалпы сомасы 11,2 млрд.теңгеге 398 шаруашылық субсидия алды, оның ішінде 600-ден жоғары жемдік мал басы бар 45 шаруашылық, 400-ден жоғары жемдік мал басы бар 38 шаруашылық, 50-ден жоғары жемдік мал басы бар 201 шаруашылық.

Өз кезегінде Ауыл шаруашылығы министрлігі (бұдан әрі – Министрлік) 2020 жылдың сәуір айында сыйымдылығы кемінде 1000 бас бордақылау алаңдары үшін бұқашықтарды бордақылау шығындарын арзандатуға бағытталған субсидиялау түрін алып тастауды жоспарлауда.

Бұдан басқа, ішкі нарықтың молығуына байланысты сыйақы мөлшерлемесін арзандатуды қолдау шараларын сақтай отырып, жұмыртқа бағытындағы құс фабрикаларының өндірістік қуаттарын кеңейтуге инвестициялық шығындарды өтеу арқылы жұмыртқа өндірісін субсидиялауды алып тастау ұсынылады.

Бұл ретте, құс еті өндірісінің құнын арзандату бағыты бойынша нақты өндірістің талабы 500 тоннаға дейін төмендетіледі және сатылған немесе қайта өңделген килограмм үшін 60 теңге мөлшерінде бірыңғай норматив көзделген.

АӨК субъектісі инвестициялық салынымдар кезінде жұмсаған шығыстардың бір бөлігін өтеу бойынша субсидиялауға қатысты

Қазіргі уақытта Министрлік инвестициялық салымдар кезінде агроөнеркәсіптік кешен субъектісі шеккен шығыстардың бір бөлігін өтеу бойынша субсидиялау қағидаларына өзгерістер енгізуде. Атап айтқанда, «бір жолғы 20 000 бастан бастап ұсақ мал бордақылайтын нысандарды құру және кеңейту, бір жолғы 1000 бастан бастап ұсақ малдан бастап сервистік-дайындау алаңдарын құру» жобасының паспортында бір жолғы ұстаудың қуаты 20 000 бастан 5000 басқа дейін төмендетілетін болады.

«Қуаты жылына 20 мың тоннадан асатын құс етін өндіруге арналған объектілерді құру және кеңейту» жобасының паспортында кезеңдік іске асыру кезінде бастапқы қуаты жылына 2 мың тоннадан асатын құс етін өндіруге арналған объектілерді құруға және кеңейтуге арналған жобалар субсидияланады.

Сондай-ақ, «өндірістік қуаты тәулігіне 50 тоннадан басталатын сүт өңдеу объектісін құру және кеңейту» жобасының паспортында сүт өңдеу объектісінің өндірістік қуатын 50 тоннадан 1 тоннаға дейін төмендету жоспарлануда.

Қуаты 5 000 тонна астық сақтау қоймаларын және қуаты 1 000 тонна көкөніс сақтау қоймаларын салуға қатысты

Астық сақтау қоймаларының құрылысын инвестициялық субсидиялау бағыттарының тізбесіне енгізу кезінде астықты қабылдауды, өңдеуді, тазартуды, кептіруді, сақтауды, ішкі орнын ауыстыруды және тиеп жөнелтуді қамтамасыз ететін астық сақтау объектілерін субсидиялау мақсаты қойылады.

Яғни, астық қоймасы – бұл кондициялық емес астықты (мысалы, ылғалдылығы жоғары, арамшөп қоспасы және т.б.) қабылдауды, оны өңдеуді, қажет болған жағдайда кептіруді, сондай-ақ дайын кондициялық астықты сақтауға арналған жай ғана қоймалық үй-жай емес, оны сапалы сақтауды және одан әрі тиеп жөнелтуді қамтамасыз ету мақсатында ішкі ауыстыруды жүзеге асыратын мамандандырылған кешен.

Осыған ұқсас, көкөніс сақтау қоймаларының құрылысын инвестициялық субсидиялау бағыттарының тізбесіне енгізу кезінде сақтауға салынған өнімнің сапалы сақталуын қамтамасыз ететін салқын (қажет болған жағдайда) және желдеткіш жабдығы, қойма техникасы бар көкөністерді сақтау жөніндегі объектілерді субсидиялау мақсаты қойылады.

Өз кезегінде көкөніс қоймасы – бұл тек дайын кондициялық тауарды сақтауға арналған қоймалық үй-жай ғана емес, ал кондициялық емес өнімді қабылдауды, оны өңдеуді, желдетуді, сондай-ақ оның сапалы сақталуын қамтамасыз ету мақсатында ішкі ауыстыруды және оны одан әрі тиеуді жүзеге асыратын мамандандырылған кешен.

Бұл ретте мұндай кешендерді күтіп ұстау және жұмысқа қабілетті күйде ұстау қомақты шығындарды талап етеді және тиісінше осыған ұқсас экономикалық қуаты аз объектілерді салу тиімді емес.

Жылыжай кешендерінде тиісті жабдықтың болуына қатысты

Инвестициялық субсидиялау бағдарламасының «жылыжай кешенін салу және кеңейту» жобасының паспортына (бұдан әрі – жоба паспорты) сәйкес жылыжай кешені мыналарды қамтиды: жылу энергиясының автономды көздері (қажет болған жағдайда), термоаккумулятор, жылыту жүйесі және климаттық бақылау жүйесі, ауаны автоматты түрде жете ылғалдандыру, жарықтандыру, көмірқышқыл газын өндіру, сору жүйесі, жасанды субстратта жерсіз өсіру технологиясы, дақылдарды аз көлемде өсірудің автоматты жүйесі (тамшылатып суару, қоректік ерітінділерді дайындау тораптары, су дайындау).

Яғни, инвестициялық субсидиялау бағдарламасы шеңберінде маусымаралық кезеңде өнімді үздіксіз жеткізуге қабілетті күрделі (инновациялық, жоғары технологиялық) объектілерді субсидиялау көзделеді, бұл ретте шығыны аз жеңілдетілген пленкалы жылыжайларды субсидиялаумен қамту міндеті қойылмайды.

Осылайша, мемлекеттің қатысуы өзін-өзі ақтау мерзімін қысқарту және тиісінше олардың толық қуатқа тез арада шығуы мақсатында осындай шығыны көп объектілерді (бұл жағдайда өнеркәсіптік көлемде өнім өндіретін жылыжай) құру кезінде қолдау көрсету және ішкі нарықтың көкөністермен ерте қанықтыру болып табылады. Бұл ретте, мемлекеттік бюджеттің шектеулі болуы жағдайында шығыны аз және тез өтелетін жобаларға (бұл жағдайда оңайлатылған пленкалы жылыжайлар) қаражат «шашу» орынсыз.

Жеңілдікті кредиттік бағдарламаларға қатысты

2019 жылы шағын және орта шаруа және фермер қожалықтары шамамен 25 мың жеңілдікті кредит алды, бұл ретте қарыздың орташа мөлшері орта есеппен 17-18 млн. теңгені құрады.

Осының барлығы «ҚазАгро «ҰБХ» АҚ (бұдан әрі - Холдинг) еншілес компанияларын қаржылай қолдау шараларын негізгі алушылар шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері болып табылатынын куәландырады.

Ірі инвестициялық жобаларды қаржыландыру мәселесіне қатысты, «Аграрлық кредит корпорациясы» АҚ-ның ішкі нормативтік құжаттарына сәйкес «Іскер» және «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламаларын қоспағанда, сыйымдылығы 1000 бастан кем бордақылау алаңдарын бір мезгілде ұстауға кредит беруге жол берілмейтінін атап өтеміз.

Осылайша, жоғарыда аталған талап шетелдік сатып алушылардың талаптарын қанағаттандыратын ірі экспорттық ет партияларын қалыптастыру мүмкіндігін қоса алғанда, бордақылау алаңдарының тиімді жұмыс істеуі және қарыз алушыға кредиттік жүктемені төмендетуге ықпал ететін субсидиялар алу мақсатында қабылданды.

Сонымен қатар, 2019 жылғы 3 желтоқсанда Қазақстан Республикасы Үкіметінің отырысында субсидиялардың тиімділігіне жүргізілген талдау, сондай-ақ азық-түлік тауарларының импортын алмастыру жөніндегі іс-шараларды ескере отырып, мемлекеттік қолдау бойынша жаңа тәсілдер мақұлданды.

Мәселен, жаңа тәсілдер шеңберінде өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейі бар тауарлық-ерекше субсидияларды (өнім бірлігі үшін) алып тастау жоспарлануда.

Бұл ретте, Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында 2020 жылдан бастап мал шаруашылығындағы тауарлық-ерекше субсидияларды қысқарту көзделген. Осыған байланысты тиімсіз субсидияларды нәтижеге бағдарланған субсидиялармен ауыстырып, мемлекеттік қолдау шараларын белгілеу ұсынылады.

Тұтастай алғанда, мемлекеттік саясат шағын, орта және ірі бизнес өкілдері үшін субсидия алуға тең қол жеткізуді қамтамасыз етуге бағытталған.

Қазіргі уақытта субсидиялау процесі автоматтандырылған және субсидия алуға өтінім беру Qoldau.kz веб-порталы арқылы электрондық түрде жүзеге асырылады. Субсидияларды төлеу не төлемеу туралы шешімді адами фактордың ықпалынсыз ақпараттық жүйе қабылдайды, мұның өзі процеске қатысушылардың өзара іс-қимыл жасауын жоққа шығаратындықтан, субсидияларды төлеу кезінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға мүмкіндік береді.

Статистикаға сүйенсек, 2019 жылдың қорытындысы бойынша субсидия алушылардың саны 107 мыңды құрады, оның ішінде алушылардың 60-70%-ы шағын және орта фермер қожалықтары. Осылайша, өтінім беру тәртібі барлық фермерлер үшін бірдей. Бұл ретте, қазіргі уақытта АӨК субъектілерін мемлекеттік қолдау тәсілдерін, оның ішінде оларға қойылатын талаптарды қайта қарау бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Бұдан басқа, жаңа тәсілдерге сәйкес инвестициялық субсидиялар машина-трактор паркін жаңартуды ынталандырады, жаңа сүт-тауар фермаларын, ет бағытындағы құс фабрикаларын, бақтарды, жылыжайларды, жемістер мен көкөністерді және т. б. сақтау инфрақұрылымын жаңғыртуға және құруға жәрдемдесетін болады.

Осылайша, инвестициялық субсидиялар паспорттарының тізбесі импорт алмастыруға және АӨК экспорттық әлеуетін іске асыруға баса назар аудара отырып қайта қаралатын болады.

Жалпы, субсидиялау қағидаларына өзгерістер импорт алмастыруды ескере отырып, мемлекеттік қолдау шараларын жетілдіруге бағытталған және ішкі нарық толыққанға дейін орта мерзімді перспективада іске асырылуы мүмкін.