24 Қаңтар 2023, 14:24
ҚР Премьер-Министрі Әлихан Смайыловтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысында төтенше жағдайлар министрі Юрий Ильин су тасқыны қаупі жоғары өңірлерді атап өтті. Оның ішінде Ақмола, Ақтөбе, Алматы, Атырау, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Түркістан және Абай, Жетісу облыстары бар.
Қардағы су қорының мөлшерін, топырақтың күзгі ылғалдылығын, оның қату тереңдігін талдап, сондай-ақ қар астында мұз қабығының болуын ескере отырып, су тасқыны қаупі бар аймақтар тәуекел дәрежесіне қарай бөлінеді.
Тәуекелдері орташа өңірлерге Павлодар және Ұлытау облыстары жатады.
«Бүгінгі таңда су басу қаупі аймағында 255 елді мекен бар, бұл 127 мыңнан артық үй және 700 мыңнан астам азамат қалып отыр. Өткен жылғы су тасқынының өтуін талдау қорытындысы су басудың негізгі себептері өзен арналарының толып кетуі мен балдырлануы, дренаждық-арық жүйелерінің болмауы, су қорғау белдеулерінде үйлер салу екенін көрсетті», — деді Юрий Ильин.
Ақмола облысында Көкшетау қаласында Қылшақты өзенінің арнасын тазалау және оның автомобиль көпірінің астындағы өткізу қабілетін ұлғайту толық көлемде жүргізілмеген. Батыс Қазақстан облысында өткен жылы су жағалаудан шыққан Шалғын ауылының шегінде Шиелі өзенінің арнасы тазаланбаған. Ақмола облысы Р. Қошқарбаев ауылының ауданында Нұра өзенінің жағасын нығайтуды қаржыландыру мәселесі шешілген жоқ. Су тасқыны болғанда жыл сайын жағалау бұзылады, су үйлерге жақындайды. Осы жылы ЖСҚ қолданылу мерзімі аяқталады.
Өткен көктемде Түркістан және Маңғыстау облыстарында елді мекендердің су басуына арық-нөсер жүйелерінің болмауы және өткізу қабілетінің жеткіліксіздігі ықпал етті. Алайда Маңғыстау облысының әкімдігі жағдайдың қайталануын болдырмау үшін әлі де пәрменді шаралар қабылдаған жоқ. Астана және Алматы қалаларында, Алматы, Абай, Атырау және Батыс Қазақстан облыстарында арық-дренаж жүйелері де қатты жауын-шашында шамасы келмеді.
Су тасқыны кезеңіндегі тағы бір проблема жолдарда судың толып кетуі және олардың бұзылуы, бұл көлік қозғалысының үзілуіне және жекелеген елді мекендердің оқшаулануына әкеледі. Бүгінгі таңда республика бойынша су жайылуға бейім 482 автомобиль және 600 астам теміржол учаскесі бар.
Жыл сайын жолды су басуына байланысты Қарағанды облысындағы Нығман кентімен байланыс қиынға соғады. Алайда, облыс әкімдігі бұл мәселені жыл сайын назардан тыс қалдырады. Бұл ретте тұрғындар бұл туралы біле отырып, өнімдер мен дәрілердің қорын дербес және алдын ала дайындайды. Осыған ұқсас жағдай Ақмола облысы Ягодное ауылының ауданында үнемі қалыптасып келеді.
Осыған байланысты Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп автомобиль жолдарын жобалау және жөндеу кезінде жаңа құрылыстар құруды көздеуі немесе қолданыстағы су өткізгіш құрылыстарының өткізу қабілетін арттыруы қажет.
«Жергілікті жерлерде тиісті деңгейде емес су қорғау белдеулерінің жерлерін су қорының жерлеріне ауыстыру мәселесі шешілуде. Су қорғау белдеулерінде объектілер салу фактілері бар, бұл қазірдің өзінде олардың су басуға бейімділігін алдын ала анықтаған. Мысалы, өткен жылдың көктемінде су қорғау аймағында орналасқан Қарағанды қаласында үш қабатты үйлердің жертөлелері су астында қалды», — деді ТЖ министрі.
Осы уақытқа дейін Ақмола облысының Атбасар қаласында 2 жүз пәтерлі үйінің құрылысы аяқталған жоқ, бұл су қорғау белдеулерінен 200 отбасын қаладан және облыстың 5 елді мекенінен көшіруге мүмкіндік береді.
Республика бойынша су қорғау белдеулерінде 309 елді мекен, 40 мыңнан астам үй бар, онда 160 мыңнан астам тұрғын тұрады.
Сонымен қатар Юрий Ильин гидротехникалық құрылыстардың жай күйі ерекше алаңдаушылық тудыратынын айтты. Мұнда су қоймаларында бос көлем құру мәселелеріне назар аудару қажет. Онсыз өзендердің қауіпсіз деңгейін реттеу мүмкін емес
ТЖ министрлігінің деректері бойынша барлығы 1806 ғимарат бар, олардың 471 жөндеуді қажет етеді, олардың ең көп саны Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Ақтөбе және Алматы облыстарында орналастырылады. Сонымен қатар Экология және табиғи ресурстар министрлігінің тірек гидротехникалық құрылыстар санының үнемі өзгеруіне алаңдаушылық туғызады, бұл ретте мемлекеттік органдар мен жеке меншік иелерінің оларды жөндеу бойынша жұмысының нәтижелері ұсынылмайды. Мысалы, 2022 жылдың басында олардың саны 1823 болды.
Сондай-ақ Экология және табиғи ресурстар министрлігі 2021 жылы Түркістан облысында бүлінген Қапшағай су қоймасын реконструкциялауды аяқтаған жоқ, ол көктемгі кезеңде лезде толып, қирауы мүмкін, онда қауіпті аймақта 15 мыңнан астам адам тұратын 7 елді мекен орналасқан.
Павлодар облысындағы Қ. Сәтбаев атындағы каналдағы №87 бөгетті жөндеу мәселесін шешу керек, оның жойылуы екі елді мекенде 460 үйді су басуға және Астана мен Қарағанды сумен жабдықтаудың үзілуіне әкеп соғуы мүмкін.
Бұл ретте Экология және табиғи ресурстар министрлігі тек республикалық құрылыстарды жөндеу жұмыстарын ескереді, коммуналдық және жеке құрылыстар көптеген жылдар бойы назардан тыс қалады. Бұған коммуналдық және жиі гидротехникалық құрылыстарды жөндеу және жаңғырту жөніндегі іс-шаралар Су саласын дамытудың кешенді жоспарының жобасы дәлел бола алады.
Қазіргі уақытта Шардара су қоймасы мен Көксарай су реттегішінде күрделі жағдай қалыптасуда, онда суды дұрыс реттемеуден 4,9 млрд текше метр су жиналды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 2,2 млрд текше метрге артық. 14 қаңтардан бастап Арнасай төмендеуіне секундына 300 текше метр шығысымен ағызу басталды.
Су тасқынының ықтимал жағдайы Қызылорда облысының солтүстік аудандарында су шығыны секундына 300-400 текше метр шамасында болған кезде, ал 500 текше метрге дейін ұлғайтылған шығыстар мұз құбырын орнату кезінде Қызылорда қаласына іс жүзінде жетпегендігімен күрделене түседі. Жағдай Түркістан облысының аумағында жауған қармен де күрделене түседі. Бұл ретте облыс бойынша тауларда қар қоры нормадан 47-49% артық. Бұл Арыс өзені арқылы Сырдарияға еріген қар суын ағызудың іс жүзінде реттелмейтін ұлғаюына және Сырдария өзенінің төменгі ағысындағы елді мекендерді су басу қаупіне әкеп соғады. Қызылорда облысының әкімдігі өзенде жарылыс жұмыстарын жүргізу мақсатында 10 млн теңге бөлді, 2023 жылғы 16 қаңтарда конкурс жарияланды.
Сырдария өзенінің жағалауларынан шығу қаупін анықтау, сондай-ақ азаматтық қорғау жүйесінің әзірлігін тексеру мақсатында ТЖМ және ЖАО жедел тобы жолға шықты. Сонымен қатар Экология және табиғи ресурстар министрлігіне Шардара су қоймасында және Көксарай су реттегішінде судың жинақталу барысын бақылау үшін Қызылорда және Түркістан облыстары әкімдіктерінің, ТЖ және Энергетика министрліктерінің мамандарының қатысуымен олардың басшылығымен ведомствоаралық жұмыс тобын құру туралы ұсыныс жолданды. Бұл жағдай Президент Әкімшілігінің бақылауында.
«Су тасқыны жағдайының ықтимал асқынуларына жедел ден қою мақсатында 35 мыңнан астам адам, шамамен 11 мың бірлік техника, 12 дана Қазавиақұтқару әуе кемесі, 650 артық жүзу құралы және 3 мыңнан астам мотопомпа санында күштер мен құралдар топтамасы қалыптастырылды. Өңірлердің су тасқынына әзірлік дәрежесі Қарағанды қаласында басқарма штабымен бірге «Көктем-2023» республикалық командалық-штабтық оқу-жаттығу барысында тексерілетін болады», — деді ТЖМ басшысы.
1 ақпан мен 1 наурызға дейін «Қазгидромет» РМК нақты болжам жасайды, осыны ескере отырып, ТЖ министрлігінің күштері мен құралдарды уақытылы жеткізу үшін топтамалары түзетіледі және қажет болған жағдайда резервтік топтар енгізіледі.
Сондай-ақ Юрий Ильин су тасқынына қарсы іс-шараларды іске асыру туралы баяндады, онда жекелеген өңірлерде оларды орындауға формалды тәсіл сақталады. Үкімет отырыстарының қорытындыларына қарамастан (2022 жылғы маусым мен қыркүйекте) әкімдіктер 2022 жылға көзделген Жол картасының барлық іс-шараларын іске асыруды қамтамасыз етпеді.
Бүгінгі таңда 68-ден 15,6 млрд теңгеге 41-ші іс-шараны іске асыру аяқталған жоқ. Бұған жергілікті бюджеттерден қаражат бөлу немесе уақтылы бөлінбеу ықпал етті. Түркістан облысында тоқсан сайын мәслихаттың қарауына қаражат бөлу мәселесі енгізілгеніне қарамастан, олар өткен жылдың желтоқсан айында ғана бөлінді. Солтүстік Қазақстан және Ақтөбе облыстарында қаражат мүлдем бөлінбеген.
«Осы уақытқа дейін 22, оның ішінде Түркістан облысында – 19, Солтүстік Қазақстан облысында – 2, Ақтөбе облысында – бір іс-шараны іске асыру бойынша жұмыстар басталған жоқ. 13 іс-шара бойынша, оның ішінде 4-і Алматы облысында, 8-і Шымкент қаласында және біреуі Астана қаласында ЖСҚ әзірлеудің және келісудің әртүрлі кезеңдерінде. 6 іс-шараны, оның 2-і Астана қаласында және Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Павлодар облыстарында бір-бірден іс-шараны іске асыру бойынша құрылыс-монтаждау жұмыстары жалғасуда», — деді Ю. Ильин.
Осыған байланысты Астана және Шымкент қалаларының, Батыс Қазақстан, Павлодар, Түркістан облыстарының әкімдіктері халықты су тасқынынан, еріген және жаңбыр суларынан қорғау деңгейінің жоспарланған көрсеткіштеріне қол жеткізген жоқ. Бұл ретте әртүрлі себептермен 2021 жылы Қарағанды, Қызылорда және Солтүстік Қазақстан облыстарында төрт іс-шара аяқталған жоқ.
«Алдын алу шараларын елемеу су тасқыны салдарын жоюға қосымша қаражат бөлуге әкеп соғады. Тек 2022 жылы осы мақсаттарға 7,6 млрд теңге жұмсалды, оның ішінде жергілікті бюджеттерден 6,5 млрд және әртүрлі қайырымдылық қорларынан 1 млрд теңге, оның ішінде Алматы қаласында, БҚО-да, Түркістан, Ақтөбе, Жамбыл, Қарағанды облыстарында жұммсалды. Бүгінгі таңда су тасқынына толық әзірлік туралы айта алмаймыз», — деді ол.
Желтоқсан және қаңтар айларында қардың көп түсуі, кейбір өңірлерде бір тәулік ішінде бірден бір айлық нормадан көп түсуі және олардың күрт еруі көшелердің су басуына және жолдардың шайылуына әкелді. Жыл басынан бері Ақтөбе және Алматы облыстарында көшелерді су басу және жолдарды шайып кету фактілері бар. 7 қаңтарда Ақтөбе облысы Ойыл ауданы Көпсағай ауылында еріген жаңбыр суы ауыл көшелерімен өтіп жергілікті маңызы бар жолды шайып кетті. 9 қаңтарда қалың қардың еруі салдарынан Алматы облысының Жамбыл (Ұзынағаш, Самсы, Қайназар) және Қарасай (Арай) аудандарындағы 4 елді мекеннің көшелері су астында қалды. ТЖМ күштерімен жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп еріген сулар сорылды.
Су тасқыны кезеңіне дайындық мәселесін ТЖ алдын алу және жою жөніндегі Ведомствоаралық мемлекеттік комиссияның кезекті отырысында (ағымдағы жылғы ақпан) егжей-тегжейлі қарау жоспарлануда. Ықтимал су тасқынынан болатын нұқсанды азайту мақсатында жергілікті атқарушы органдармен бірлескен жұмыс ұйымдастырылды.
Өңірлерді дамыту жоспарларына халықты еріген қар және жаңбыр суынан қорғау деңгейінің индикаторын енгізу және 2021-2023 жылдарға арналған су тасқынына қарсы іс-шаралардың Жол картасын іске асыру өзінің тиімділігін көрсетті.
Әкімдіктер 2022 жылы 11 млрд теңгеден астам сомаға Жол картасы шеңберінде 41 іс-шараны, ал Өңірлерді дамыту жоспарында 416 іс-шараны іске асырды. Бұл өзен арналарының аса қауіпті учаскелерінде инженерлік-қорғау жұмыстары, 1,5 мың км астам каналдарды және арықтарды тазарту, 40 гидротехникалық құрылыстарды жөндеу, қорғаныш бөгендері мен біліктерін 16 км салу және 43 км жөндеу, екеуін салу және 26 км нөсер кәріздерін тазарту, автомобиль жолдарында 105 су өткізу құбырын орнату және 51-ші жергілікті құлақтандыру жүйесін пайдалануға беру. Қабылданған шаралар 213 елді мекеннен қауіп-қатерді алып тастауға және 550 мыңнан астам адам тұратын 580 елді мекен үшін барынша азайтуға мүмкіндік берді.
«Өткен жылдардағы тәжірибе көрсеткендей, елді мекендерді су басу қаупінің алдын алуда қардың уақытылы шығарылуы, су айдау құралдарының болуы және өзендердегі мұздың әлсіреуі үлкен аса маңызды», — деді төтенше жағдайлар министрі.
Мысалы, өткен жылы Ақмола облысының әкімдігі қар шығаруды қаржыландыру көлемін 1,5 есеге ұлғайтты, бұл Талапкер, Қараөткел, Қоянды және Қызылсуат ауылдарын су басуға жол бермеуге мүмкіндік берді. Жедел жүргізілген жарылыс жұмыстары Ақмола облысының 5 ауданында және Абай облысының Красный Яр ауылында елді мекендерді су басуға жол бермеуге, сондай-ақ Абай облысының Речное ауылында су тасқынынан болған нұқсанды азайтуға мүмкіндік берді.
Осыған байланысты әкімдіктердің қар шығару және мұзды босату үшін қаржы қаражатын ұлғайту қажеттілігі туындайды.
Юрий Ильин өз баяндамасында елді мекендердегі үйлерді су басу қаупін азайтуға көмектесетін бірқатар мәселелерге тоқталды.
Бірінші. Көпірлерді, инженерлік және басқа да жол су өткізу құрылыстарын тасқын және еріген сулардың жоғары көлемін өткізуге дайындау. Республикалық көлік магистральдарының, облыстық және аудандық маңызы бар жолдардың толып кету қаупі мен қирау қаупін уақытылы жою.
Екінші. Қалалық және ауылдық елді мекендердің аулалары мен аумақтарынан, әсіресе су тасқыны қаупі бар аумақтардан қар шығару жөніндегі жұмысты күшейту, сондай-ақ арық-каналды және дренаждық жүйелерді, өзен арналарын, коммуналдық гидротехникалық құрылыстар мен қорғаныш бөгендерін су тасқыны мен еріген сулардың жоғары көлемін өткізуге дайындау.
Үшінші. Өткен жылдардағы су тасқыны жағдайының қайталануын болдырмау үшін әкімдіктер бірінші кезекте өткен жылы аяқталмаған және осы жылдың соңына дейін жоспарланған су тасқынына қарсы іс-шараларды іске асыруға қаржы бөлуі қажет.
Республикадағы су тасқыны кезеңіне дайындығы және алдын ала гидрометеорологиялық жағдай бойынша экология және табиғи ресурстар министрі Зульфия Сүлейменова баяндады.
2023 жылғы 10 қаңтардағы жағдай бойынша республиканың жазықтықты аймақтарында ылғал қорының көпжылдық мәнімен салыстырғанда жоғары:
– Ақмола облысының өзен бассейндерінде 11-21%;
– Солтүстік-Қазақстан облысының өзен бассейндерінде 15%;
– Қарағанды облысының өзен бассейндерінде 22-33 %;
– Қостанай облысы өзен бассейндерінде 14-72%;
– Ақтөбе облысының Ілек бассейнінде 53 % жоғары.
Жекелеген өзен бассейндерінде көпжылдық орташа мәндер көрсеткішінде: Қостанай облысының өзен бассейндері (Тобыл, Аят), Ақмола облысында (Есіл, Сілеті) және Ақтөбе облысында (Ор).
2022 жылғы 31 желтоқсандағы қар өлшеу маршруттарының деректері бойынша елдің таулы бөлігінде қар қоры бойынша жағдай былайша қалыптасқан:
– Шығыс Қазақстан облысындағы Ертіс өзенінің сол жағалауындағы салаларында орташа көпжылдық мәндерден 76%-ға дейін жоғары;
– Бұқтырма және Шүлбі су қоймаларының аймақтарында, сондай-ақ Шығыс Қазақстан және Абай облыстарының Тарбағатай жотасының оңтүстік-батыс беткейлерінде орташа көпжылдық мәндер шегінде;
– Түркістан, Жамбыл, алматы және Жетісу облыстарының тауларындағы қар қоры орташа көпжылдық мәндерден төмен.
2023 жылғы қаңтар айының бірінші онкүндігінде таулы және тау бөктеріндегі метеостанциядың ақпараты бойынша жауын-шашын көрсеткіші 1-4 нормалардан жоғары, мысалы:
– Шығыс Қазақстан және Абай облыстарында 199-дан 367% дейін;
– Алматы және Жетісу облыстарында 48-ден 158% дейін;
– Жамбыл облысында 157-ден 378% дейін;
– Түркістан облысында 167-ден 310% дейін;
2023 жылғы қаңтардағы таулы аумақтағы қар қорының саны туралы деректер 2023 жылғы ақпанның басында алдын ала гидрологиялық болжамда ұсынылатын болады.
Топырақтың күзгі ылғалдылығының көрсеткіштері келесідей. Орташа көпжылдық мәндерден жоғары:
– Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарының өзендерінің бассейндерінде 23-46%-ға;
– Қостанай облысы өзендерінің бассейндерінде 12-123%-ға;
– Атырау және Ақтөбе облыстарының бассейндерінде 15-72%-ға;
– Батыс Қазақстан облысының өзендерінің бассейндерінде 33-104%-ға.
Қарағанды облысының бассейндеріндегі орташа көпжылдық мәндерден 22-44%-ға және Ұлытау облысында – 34-37%-ға, сондай-ақ Ақмола облысының жекелеген өзендерінде (Есіл, Сілеті, Шағалалы) – 21-47%-ға, Ақтөбе облысында (Темір) – 13%-ға төмен. Сонымен қатар Батыс Қазақстан, Атырау және Ақтөбе облыстарында топырақтың қату тереңдігі былтырғы көрсеткіштерден орта есеппен 7-ден 35 см-ге дейін жоғары. Қарағанды, Ақмола, Солтүстік Қазақстан және Қостанай облыстарында өткен жылғы көрсеткіштерден орта есеппен 7-ден 59 см-ге дейін төмен.
«Жоғарыда аталған факторларды ескере отырып, ақпан және наурыз айларында температураның күрт көтерілуі және қатты жаңбыр болған жағдайда еріген жаңбыр су тасқыны пайда болуы мүмкін», — деді экология және табиғи ресурстар министрі Зүлфия Сүлейменова.
Алдын ала болжам бойынша ақпан айында республиканың басым бөлігіндегі ауа температурасы климаттық нормаға жақын, Қазақстанның қиыр оңтүстігінде нормадан 1°С жоғары. Ақпан айында жауын-шашын мөлшері республиканың басым бөлігінде нормаға жуық. Ал Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе және Қостанай облыстарының батысында нормадан аз, Түркістан облысында нормадан көп болады деп болжанады. Қызылорда, Жамбыл облыстарының басым бөлігінде, Алматы, Жетісу облыстарының оңтүстік жартысында нормадан аз болады деп болжанады.
Наурыз айында республиканың басым бөлігінде ауа температурасы климаттық нормаға жақын, батыс өңірлерде 1° нормадан жоғары, елдің оңтүстік аймақтарының солтүстік-шығысында, орталығында және солтүстігінде нормадан 1° төмен.
Сонымен қатар наурыз айында жауын-шашын мөлшері республиканың басым бөлігінде (11-20 мм норма кезінде), Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола, Павлодар, Абай, Қостанайдың солтүстік-шығысында (13-23 мм норма кезінде), Алматы облысының оңтүстік-шығысында, Жетісу облысында нормаға жуық болады.
Қардағы су қорының мөлшерін, топырақтың күзгі ылғалдылығын, топырақтың қату тереңдігін талдай отырып, су тасқыны қауіпті аймақтарға алдын ала баға берілді. Қарағанды, Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Шығыс Қазақстан, Абай, Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Атырау Алматы, Жетісу, Жамбыл, Түркістан облыстары – жоғары тәуекелді өңірлер. Орташа тәуекелді өңірлер: Павлодар, Атырау, Маңғыстау және Қызылорда облыстары.
Гидрометеожағдайлар күрт өзгерген жағдайда «Қазгидромет» РМК су тасқыны қаупі туралы дауылды ескертулермен алдын ала 2-3 тәулік бұрын хабардар ететін болады.
Экология және табиғи ресурстар министрі гидротехникалық құрылыстардың тасқын суларды өткізуге дайындығы туралы да айтып берді.
Оның айтуныша, республика аумағында барлығы 1806 тірек гидротехникалық құрылыс бар (республикалық меншікте – 536, коммуналдық меншікте – 1011, жеке меншікте – 239, иесіз – 20). Осы жылдың қаңтар айындағы жағдай бойынша 1322 ГТҚ зерттелді. 471 нысан жөндеуді талап ететіні анықталды, оның 327–сі коммуналдық меншікте, республикалық меншікте – 94, коммуналдық меншікте – 327, жеке меншікте – 44, иесіз – 6. ГТҚ тасқын суларын қауіпсіз өткізу және қажетті инертті материалдар мен техниканы дайындау үшін жергілікті атқарушы органдарға тиісті іс-шараларды өткізу туралы ұсынымдар жіберілді.
Су басу қаупін жою мақсатында Экология және табиғи ресурстар министрлігі 41 ГТҚ-ны қайта жаңартуда. 2017-2022 жылдары 16 нысан қалпына келтірілді. Нәтижесінде 120 мыңнан астам халқы бар 16 АЕМ-ін (Алматы, Ақтөбе, ШҚО, Жамбыл Қарағанды, Қызылорда және Түркістан облыстары) су басу қаупі жойылды. Олардың ішінде Алматы облысында 42 млн.м3 жинақтау көлемімен Қызылағаш су қоймасы қайта жаңартылды. Биыл тағы 2 су қоймасын қалпына келтіру жоспарлануда. 5 нысанды 2025 жылдың соңына дейін аяқтау көзделген. 1 жоба бойынша қанағаттанарлық жай-күйі туралы техникалық қорытындысына сәйкес, бүгінгі күні жобаны авариялық су қоймаларының құрамынан шығару мәселесі пысықталып жатыр. Қалған 17 жоба бойынша 30 млрд теңге қаражат бөлу қажет.
Республика аумағындағы ірі су қоймалар бойынша орташа толу 60-75%-ды құрайды. Ірі су қоймаларына ағынның күтілетін көлемі норма шегінде. Барлық су қоймаларында су қабылдауға арналған бос көлемдер бар. Су қоймалар бекітілген жұмыс режиміне сәйкес жұмыс атқаруда.
Болжамды деректерді ескере отырып, су тасқыны кезеңіне дайындық мақсатында Экология және табиғи ресурстар министрлігі және оның ведомстволық бағынысты құрылымдары жергілікті атқарушы органдармен және төтенше жағдайлар министрлігінің әріптестерімен бірлесіп су шаруашылығы жағдайына, сондай-ақ гидротехникалық құрылыстардың жай-күйіне тұрақты бақылау жүргізеді.
Республиканың су тасқынынан өту қаупі жоғары өңірлерінде Министрлік суды қауіпсіз өткізу мақсатында мынадай іс шараларды жүзеге асырады:
Өз кезегінде, Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі су тасқыны қаупінің уақытылы алдын алу және жою мақсатында автомобиль және темір жолдарды тасқын кезеңге дайындау жұмыстарын жүргізуде.
Ведомство басшысы Марат Қарабаевтың айтуынша, республикалық жолдардың ұзындығы 25 мың км құрайды, онда 1 216 көпір және 15 403 су өткізу құбыры бар. Осы жолдарда 387 қауіпті учаскі, 74 көпір және 818 су өткізгіш құбырлар анықталды, осы нысындарға 500-ге жуық жол-пайдалану техникалары бекітілді.
«Дайындық жұмыстары аясында су тасқынына қарсы іс-шаралар жоспары бекітіліп, орталық және өңірлік деңгейлерде комиссиялар құрылды. Тәулік бойы кезекшілік ұйымдастырылып, автожолдар мен жол құрылыстарына күнделікті қарау жүргізілуде. Су тасқыны кезеңінде жұмыстарды уақытылы ұйымдастыру үшін инертті және басқа материалдарды дайындау басталды. Қазіргі уақытта материалдардың дайындығы 50% құрайды», — деді М. Қарабаев.
Атап айтқанда, 13 мың текше метр құм дайындалды, бұл жоспарлы қажеттіліктің 66% құрайды, 3 мың текше метр тас бұл 52%, 11 мың текше метр қиыршық тас – 42%, 244 мың литр жанар-жағар май – 38%. Осы жылдың 15 ақпанына дейін қажетті материалдарды дайындау 100%-ға дейін жеткізіледі. Ауа райы жағдайына байланысты ақпан айынан бастап 5 742 су өткізгіш құбырларды қардан тазарту жұмыстары жоспарланған.
Су тасқынына қарсы іс-шараларды қаржыландыру автожолдарды күтіп-ұстауға бөлінген қаражат шеңберінде қамтамасыз етілетін болады, сондай-ақ жұмыстарды орындау кезінде өңірлердің ауа райы мен климаттық жағдайлары және өткен жылдардағы су тасқыны кезеңінің нәтижелері ескеріледі.
Реконструкциялау шеңберінде соңғы жылдардағы жауын-шашын мен су тасқыны нормасына сүйене отырып, жасанды құрылыстарды салу, үйіндінің биіктігін арттыру, су тасқыны қаупі бар учаскелердегі еңістерді нығайту бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр.
Су құбырларының өткізу қабілетін арттыру үшін тиісті жөндеулер шеңберінде құбырлар санын арттырып, диаметрін үлкейтіп ескі құбырларды ауыстыру жүргізіледі. Жалпы, автожолдарды қайта жаңарту есебінен су тасқыны қаупі бар учаскелер саны жыл сайын қысқартылды.
Пойыздардың үздіксіз қозғалысын, жолдар мен жасанды құрылыстарды уақытылы дайындауды қамтамасыз ету үшін «ҚТЖ» Ұлттық компаниясының бұйрығы бекітілді, онда су тасқыны кезеңінде жол мен жасанды құрылыстардың сақталуын және тұрақты жұмысын қамтамасыз етуге бағытталған ұйымдастыру-техникалық іс-шаралар көзделген.
Аумақтық ұйымдармен бірлесіп су қоймаларының, агротехникалық бөгеттердің жай-күйін тексеру, сондай-ақ қиын жағдай туындаған кезде Төтенше жағдайлар бойынша облыстық бөлімшелермен өзара іс-қимыл жасау бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Өткен жылдардағы тасқын суларды өткізу тәжірибесін талдау арқылы барлық өңірлер бойынша 673 қауіпті орынның тізбесі анықталды. Тасқын сулар өту кезеңінде тәулік бойы кезекшілік және анықталған қауіпті орындарды қарау ұйымдастырылады. Көпірлердің, құбырлардың, дренаждық құдықтардың саңылауларын қардан тазарту, таулы және су бұру арықтарын, сондай-ақ науалар мен кюветтерді ашу бойынша дайындық жұмыстары басталды. Тастар, рельс пакеттерімен және кондициялық емес темірбетон шпалдары бар 45 тасқынға қарсы пойыз құрылуда.
«1 713 локомотив, 61 мың адамды эвакуациялауға болатын 1 603 вагон дайындалды, сондай-ақ арнайы техникасы бар 84 қалпына келтіру және өрт сөндіру пойызы тұрақты дайындықта. Қазіргі уақытта жол қашықтығы бойынша 2,4 мың текше метр тастар мен 8 мың кондициялық емес темірбетон шпалдары дайындалды», — деді индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі.
Сондай-ақ Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды осы тақырыпта баяндама жасады. Оның айтуынша, «2021-2023 жылдарға арналған су тасқынына қарсы іс-шаралар кешені» Жол картасының аясында Түркістан облысына қатысты 20 іс-шара жоспарланған.
«Алдыңғы жылдары қаржы қарастырылмай, биыл жоспарланған іс-шаралардың барлығына қажетті 2 млрд теңге толық қарастырылды. Нәтижесінде, 32 шақырым арна түзеу, 15 шақырым жаға бекіту жұмыстары жоспарлануда», — деді ол.
Желтоқсан-қаңтар айларында қардың көп түсуін және ылғал қорының жоғары көрсеткіштерін ескере отырып, 33 инженерлік іс-шарадан тұратын облыстық жоспар бекітілді.
Сырдарияның бойында орналасқан елді мекендерде су басудың алдын алу мақсатында 97 шақырым қорғаныс бөгеттерінің жағдайы тексеріліп, 154 млн теңгеге күрделі жөндеу жұмыстары атқарылды. Өзеннің бойына белгілер қойылып, судың деңгейі мен мұздың қалыптасу жағдайына күнделікті бақылау жүргізіледі. Сырдариядан басталатын каналдардың тоспалары алдын ала бекітілді. «Үлкен су» жергілікті құлақтандыру жүйесі дайындыққа келтірілді.
Бұдан бөлек, төтенше жағдайлардың алдын алуға 2022 жылы бюджеттен 462 млн теңге бөлініп, тасқын суды қауіпсіз өткізу үшін тиісті жұмыстар жүргізілді. 1200 шақырымды құрайтын 680 арықтар мен каналдар қоқыстан тазартылып, 952 шақырым қашыртқы арналар механикалық тазартудан өткізілді.
Облыстық бюджеттен 50 млн теңге бөлініп, 14 рет таулы аймақтарда, 8 рет қауіпті өзендер мен су қоймаларға аэровизуалды шолу жұмыстары жүргізілді. Жалпы, облыс аумағында 111 гидротехникалық нысан бар. Комиссиялық құраммен барлығына зерделеу жұмыстары жүргізіліп, 12-сі жөндеуді қажет ететіні анықталған. Оның ішінде, республикалық меншіктегі «ҚазСуШар» мекемесіне қарасты 2 нысан, облыстық меншікте – 8, жеке меншікте – 2.
Шардара су қоймасының толуы 77%-ды құрады, өткен жылмен салыстырғанда 1,5 есеге артық су жиналған. Көксарайдың жалпы жобалық сыйымдылығы 3 млрд текше метрді құрайды, бүгінге 34%-ы толтырылды.
Өңір басшысы су реттегішінің қазіргі жай-күйі тек 1,8 млрд текше метр суды жинақтауға мүмкіндік беретінін атап өтті. Аталған мәселелерді ескере отырып, қыс-көктем кезеңінде тиісті реттеу жұмыстарын жүргізу қажет.
Қапшағай су қоймасында соңғы 10 жылда күрделі жөндеу жұмыстары атқарылмай, жыл сайын ақаулықтар пайда болуда. Былтыр күрделі жөндеу жұмыстары басталып, осы жылға 871 млн теңге қарастырылды.
Бөген су қоймасына 2022 жылғы күзгі нақтылауда жергілікті бюджеттен 108 млн теңге бөлініп, ағымдағы жөндеу жұмыстары жүргізілді.
2023 жылы коммуналдық меншіктегі Ырмақ-Өзен, Майдантал су қоймаларының, Қараспан су торабының ағымдағы жөндеуіне 716 млн теңге қарастырылды.
Сондай-ақ Бөген, Майдантал, Ащы су қоймаларын күрделі жөндеуден өткізу үшін жобалау-сметалық құжаттаманы әзірлеуге 220 млн теңге қаралды. Жеке меншіктегі 2 гидротехникалық нысанның иелерімен тиісті жұмыстар жүргізілді.
Солтүстік Қазақстан обылсында су тасқыны қаупін жою жөніндегі үш жылдық Жол картасын іске асыру жалғасуда. Бұл туралы өңір басшысы Айдарбек Сапаров мәлімдеді.
Қазіргі уақытта 9 іс-шараның төртеуі орындалды. Бесеуі бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр. Аяқталмаған 3 іс-шара бойынша жағдай мынадай:
Бірінші. «Есіл» өзені арқылы өтетін апатты көпірді күрделі жөндеуге жобалау-сметалық құжаттама әзірлеу. Көпір «Қазавтожол» акционерлік қоғамының балансында. Жобаны әзірлеу үшін «Қазавтожол» облыстық филиалы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне бюджеттік өтінім жолдады. Қаражат бөлінген жағдайда жобалау биыл басталады.
Екінші іс-шара бойынша: Бескөл ауылының ықшам аудандарының нөсерлік ағынды және арық жүйесін салу. 2022 жылы ұзындығы 4,5 км нөсерлік ағынды мен арық жүйесін салу жөніндегі жұмыстар жүргізілді, 27 су өткізгіш құбыр орнатылды. Осы жылы жұмыс жалғасатын болады.
Үшінші. Тепличный және Прибрежный ауылдарында қорғаныс бөгетін салу. Жоба әзірленді. Ақпан айында сараптамаға жіберіледі.
Сонымен қатар, 2 жобаны іске асыру жалғасады:
«Қазгидрометтің деректері бойынша облыста түскен жауын-шашын мөлшері көп жылдық көрсеткіш деңгейінің шегінде. Су тасқыны қаупі бар 85 елді мекен бақылауға алынды, оның ішінде 8 ауыл су басуы мүмкін аймақта орналасқан. 1 млрд теңгеге облыстық резерв бекітілді. Елді мекендерден қар шығару жұмыстары жалғасуда», — деді А. Сапаров.
Қазақстанның Премьер-Министрі мен Үкіметі жаңалықтарынан хабардар болыңыз — ресми Telegram-каналға жазылыңыз
Жазылу
